Consuelo Berges

Consuelo Berges
Bizitza
Jaiotza	Ucieda, 1899
Herrialdea	Espainia
Heriotza	Madril, 1988 (88/89 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania frantsesa
Jarduerak
Jarduerak	itzultzailea, idazlea, kazetaria eta biografoa
Kidetza	Lanaren Konfederazio Nazionala Mujeres Libres Iberiar Federazio Anarkista

Consuelo Berges Rábago (Ucieda, Kantabria, 1899 - Madril, 1988ko abenduak 23)^[1] itzultzaile, kazetari, idazle eta biografo espainiarra izan zen.

Ama ezkongabearen alaba izan zen eta errepublikar eta pentsalari libreen sendi batekoa zen.

Ez zen eskolara joan eta etxeko liburutegian zeuden liburu ugari irakurriz ikasi zuen (bai espainiarrez bai frantsesez).

15 urterekin Santanderrera joan zen bizitzera, aitaren familiaren etxera, maistra izateko Eskola Normalera sartzeko azterketa prestatu asmoz. Bertako irakasleak Madrilgo Magisteritza Goi Eskolakoak ziren, Irakaskuntza Askoaren Erakundeko (‘Institución Libre de Enseñanza’) teoria pedagogiko berrietan inspiraturik zeudenak .

Maistra bihurtu zenean, Cabezón de la Sal hasi zen lanean irakasle titular gisa, senide zuen eta magisteritza titulurik ez zeukan Matilde de la Torre Gutiérrezek sortutako De la Torre Akademian. Akademia hori batxilergoa prestatzeko zen. Bertan ezagutu zuen Víctor de la Serna, lehen hezkuntzako ikuskatzailea zena eta Santanderren La Región arratsaldeko egunkaria sortu zuena. Egunkari horretan argitaratu zituen Consuelo Bergesek bere lehen artikuluak Yasnaia Poliana ezizenarekin eta gero Madrilgo El Sol egunkarian, Buenos Airesko La Naciónegunkarian eta Madrilen “Unión” Ibero-Amerikarrak argitaratzen zuen Revista de las Españas aldizkarian. Bere ikuspuntuak, beti ziren polemikoak eta garaiko intelektualen interesa piztu zuten. Adiskidetasuna izan zuen eta gutunak elkartrukatu zituen hainbat intelektualekin: Clara Campoamor, Ricardo Baeza, Eulalia Galvarriato, Concha Méndez, Azorín, José Ortega y Gasset, Rosa Chacel, Waldo Frank, Francisco Ayala, María Zambrano, Max Nordau eta Rafael Cansinos Assens, besteak beste.

1926an, Primo de Riveraren diktaduraz nazkatuta, Arequipara, Peru, migratu zuen, non bere lehengusina Julia Gutiérrezekin bizi izan zen. Julia Gutierrez Arequipako liburudenda bakarraren jabea zen. Consuelo Bergesek gramatika klaseak eman zituen akademia batean; artikulu literarioak idatzi zituen Las Noticias aldizkarian eta hainbat hitzaldi eman zituen, sarri polemikoak, 1927an san Agustin Unibertsitatean eman zuena barne: «Los mitos indianistas» (‘Mito indianistak’), zeinetan hispaniar jatorriko intelektual amerikarrek jarraitzen zuten moda indigenista faltsuaren kontra egin zuen.

1928an Perutik Bolivia eta Argentinara bidaiatu zen. Buenos Airesen El Diario Español egunkarian idatzi zuen, Espainiako enbaxadak finantzatzen zuena. Ramiro de Maeztu zen enbaxadaria eta ahal bezala gainditzen zituen Bergesek idatzitako artikulu sutsuak kontra eginez Argentinan bizi ziren espainiarrak Miguel Primo de Rivera diktadorearen Unión Patriótican bil zitezen (bere enbaxadatik bultzatutakoa zena).

En 1929an Centro Montañésen Cantabria aldizkariko zuzendari bilakatu zen eta Avelino Gutiérrez doktorearekin kolaboratu zuen “Institución Cultural Española” (‘Espainiar Kultura Erakundea’) izenekoan. Buenos Airesko La Nación gehigarri literarioan ere idatzi zuen, Enrique Méndez Calzadak zuzendutakoa eta idazkari Guillermo de Torre zena, Norah Borgesen senarra, bere laguna, Alfonsina Storni, Concha Méndez eta Salvadora Leguina bezala.

1931n, Espainiako Bigarren Errepublika hasitakoan, Europara itzuli zen Concha Méndezekin eta Parisen bere lehengusina Julia Gutiérrezen etxean egon zen, Arequipatik bere lau seme-alabekin etorria eta bere bigarren lehengusina María Blanchard margolariarekin. María Blanchard katoliko bihurtua zen, bere lagun Paul Claudel bezala, eta behin eta berriro saiatu zen Consuelo Berges anarkista eta antiklerikala mezatara joan zedin eta, ondorioz, urrundu egin ziren bata bestearengandik.

Idatzi zuen aldizkari eta egunkarietan askatasunaren aldeko bere ideiak babestu zituen eta Clara Campoamor bere lagunak Diputatuen Kongresuan eskatzen zuen emakumeen botoa ere bai, Victoria Kent eta beste batzuek uste zutenaren kontra (emakumea Elizaren menpe zegoela uste zuten eta ez zela bozkatzeko gai era autonomoan).

1931 bukaeran Madrilera joan zen, Clara Campoamorrek deitu zion, Errepublikan hainbat lanpostu eskaintzeko, baina ezetz esan zien. Artikuluak idazten jarraitu zuen bizimodua ateratzeko eta bere ideiak defendatzeko eta liburuzain lana zeukan Benefizentziako Prontzia Batzarren Artxiboan. Hainbat argitalpenetna lan egin zuen, zenbait erakundeetarako: CNT, FAI eta Emakume libreak. Gainera, Yasnaia ezizenarekin Madrilgo “Amor” (‘Maitasuna’) Logia masonikoko kide egin zen, 1931ko abenduaren 2an (Mantua logiaren babespean, eta Espainiako Logia Handiaren menpe zegoena);^[2] bere jarduera masonikoa emakume ta gizonen arteko eskubide masoniko berdinen aldekoa izan zen.^[3]

1935ean, Lerroux eta Gil-Roblesen “biurte beltza” deitutakoaren zentsura ekidin asmoz, Explicación de Octubre (‘Urriari buruzko azalpena’) 1934ko Iraultzari buruzkoa, masoi eta iraultzaileen artean zabalpena izan zuena.

1936ko uztailean, Estatu kolpe militarrarekin batera, Benefizentziaren Probintzia Batzordeak Guindalerako umezurztegiaren ardura eman zion, mojek alde egin baitzuten, eta bolondresen laguntzarekin lanean hasi zen, umeak bonbardaketetatik babesteko ebakuatu ahal izan arte, Granollersera. Umeak kolaboratzaile batzuen babespean laga ostean, Bartzelonara joan zen. Bartzelonan Mujeres Libres aldizkarian lan egin zuen, hainbat pertsonekin: Baltasar Lobo —diseinu grafikoa eta marrazkiak egiten zituena—, Rosa Chacel, Soledad Estorach Esterri, Carmen Conde, Pepita Carpena, Sara Berenguer, Suceso Portales, María Jiménez, Concha Liaño, Lola Iturbe, Antonia Fontanillas, Mercedes Comaposada Guillén (Mercedes Guillén eta Mercedes Lobo gisa ezaguna zena); alfabetatze misioak ere bultzatu zituen (Espainiako emakumeen %50a analfabetoak ziren garai hartan), antisorgailuei buruzko iragarkiak, behartutako prostituzioaren kontra zegoen (ordezko lanak eskainiz); eta lan, gizarte eta emakumeen familia eskubideak erreibindikatu zituen, bere kide iraultzaileek kontuan hartzen ez zituztenak.

1939ko otsailean oinez ihes egin zuen, jendetza handiak bezala, bonba euripean, Frantzirantz. Portbou geldiaraziak izan ziren 24 ordu baino gehiagoz babes eta janaririk gabe, aire librean, Cerbèrera eramanak izan ziren arte eta bertan, txertatu eta tren batean sartu zituzten (nora zihoazen jakin gabe). Perpignanen ihes egin zuen, baina preso hartua izan zen eta beste tren batean sartu zuten Haute-Loireren departamentura iritsiz bi egun geroago eta Espainiatik ihes egindako beste 600 pertsona baino gehiagorekin preso hartua izan zen kontzentrazio esparru batean.

Berriro egin zuen ihes, paperik eta dirurik gabe eta Parisera iristea lortu zuen Baltasar Lobo eta Mercedes Comaposada Guillén lagunengana, zeintzuri Picassok egiten zien lagun. Parisen bizi izan zen 4 urtez klandestinitatean, bizimodua ateraaz gaztelaniako klaseak emanez eta Argentinako egunkari eta aldizkarientzat artikuluak idatziz. 1943an alemaniarrek hartu zuten preso dokumentaziorik ez zuelako, judua zela pentsatuta eta hilabetetan egon zen preso, ez zekielarik bere burua judutzat joa edo espainiartzat (ez zuen Espainiara herriratua izan nahi). Alemaniarrek Espainiara bidali zuten eta herriratutako beste iheslariekin kontzentrazio esparru batera bidalia izan zen.

Matilde Marquina bere adiskidearen eta senide zuen Luis de la Sernaren laguntzarekin, gartzelan ez sartzea lortu zuen (garante gisa aurkeztu ziren), baina debekatu egin zioten maistra izatea, prentsan idaztea, bai eta atzerrian artikuluak idaztea, errepresaliatua izan gabe. Bizitza aurrera eraman ahal izateko, frantseseko testuak itzultzen aritu zen.^[4]

Henri Saint-Simon, La Bruyère, Flaubert, Marcel Proust, Stendhal eta Jean Descola egileak itzuli zituen, besteak beste.

Urte askoan zehar «barruko atzerrian» bizi izan zen, errepublikazalea baitzen eta bere borroka itzultzaileen lan baldintzak eta egile eskubideak hobetzera bideratu zuen. Hori horrela, 1955ean Marcela de Juan itzultzaile hispano-txinatarra bere kidearekin batera, Itzultzaile eta interpreteen Elkarte Profesionala sortu zuen.

1956an Fray Luis de León itzulpen saria jaso zuen Jean Descolaren Espainia kristuaren Historia lanaren itzulpenagatik.^[5]

1982an Stendhal Itzulpen Saria sortu zuen, 1990tik urtero ematen dena, frantsesetik gaztelaniara egindako itzulpenak saritzeko.

1983an, bizirauteko, Espainiako Kultura Ministerioaren sormen literario dirulaguntza bat eskatu behar izan zuen.^[6]

Kale bat dauka bere izenarekin Santanderren, Kantabria.^[7]

• Escalas 1930, Buenos Aires, Talleres Gráficos Argentinos, 1930.
• Concepción Arenal: Algunas noticias de su vida y obra, Edit Gráf. Maxera y Cia, 1931.
• La mujer y la masonería. Boletín Oficial de la GLE, agosto, septiembre de 1932.
• Explicación de Octubre, 1935.
• Stendhal. Su vida, su mundo, su obra, Madrid, Aguilar, 1962.
• Stendhal y su mundo, Madrid, Alianza Editorial, 1983.

Consuelo Bergesek bere lana kazetari gisa hasi zuen, baina itzultzailea era bazen eta Bernanos, Rousseau, Saint-Simon eta, batez ere, Stendhal itzuli zituen.^[5] Besteak beste, lan hauek:^[4]

• René Descartes: Las pasiones del alma (Aguilar)
• Jean de La Bruyère: Los caracteres o las costumbres de este siglo (Aguilar)
• Louis de Rouvroy, Saint-Simon dukea: La corte de Luis XIV (Espasa-Calpe)
• —De Duque de Anjou a Rey de las Españas (Aguilar)
• —La Princesa de los Ursinos (Aguilar)
• —Retratos proustianos de cortesanas (Tusquets)
• Jean-Jacques Rousseau: El contrato social (Aguilar)
• Jean le Rond d'Alembert: Discurso preliminar de la Enciclopedia (Orbis)
• Stendhal: Obras Completas (Aguilar)
• —Armancia (Alianza Editorial)
• —Rojo y negro (Alianza Editorial)
• —La cartuja de Parma (Alianza Editorial)
• —Crónicas italianas (Alianza Editorial)
• —Del amor (Alianza Editorial)
• —Ernestina o El nacimiento del amor (Alianza Editorial)
• —Lamiel (Alianza Editorial)
• —Luciano Leuwen (Alianza Editorial)
• —Paseos por Roma (Alianza Editorial)
• —Vida de Henry Brulard. Recuerdos de egotismo (Alianza Editorial)
• —Vida de Mozart (Alba Editorial)
• —Vida de Rossini seguida de Notas de un “dilettante” (Aguilar)
• —Relatos (Salvat)
• —Napoleón (Aguilar)
• —Vanina Vanini y otros cuentos (Bruguera)
• —Una interpretación sensual del arte (Tusquets)
• Honoré de Balzac: Un asunto tenebroso (Salvat)
• Gustave Flaubert: Madame Bovary (Alianza Editorial)
• —Un alma de Dios (Plaza & Janés).
• —Tres cuentos. Diccionario de tópicos (Bruguera)
• Auguste Comte: Curso de filosofía. Discurso sobre el espíritu positivo (Aguilar)
• Marcel Proust: En busca del tiempo perdido. 4: Sodoma y Gomorra; 5: La prisionera; 6: La fugitiva; 7: El tiempo recobrado (Alianza Editorial)
• —Jean Santeuil (2 vols., Alianza Editorial)
• —Los placeres y los días. Parodias y misceláneas (Alianza Editorial)
• Waldemar Bonsels: Viaje a la India (Aguilar)
• Henri Focillon: El año mil (Alianza Editorial)
• Georges Bernanos: Un mal sueño (Luis de Caralt)
• André Breton: Magia cotidiana (Editorial Fundamentos)
• Jean Sermet: España del sur. Andalucía y Extremadura (Editorial Juventud)
• Jean Descola: Historia de la España cristiana (Aguilar)
• —Los conquistadores del Imperio español (Editorial Juventud)
• —Historia de España (Editorial Juventud)
• —Los libertadores (Editorial Juventud)
• —Cristóbal Colón (Editorial Juventud)
• —Hernán Cortés (Editorial Juventud)
• Mouloud Mammeri: La colina olvidada (Luis de Caralt)
• Annette Vaillant: Bonnard o el gozo de ver (Alianza Editorial)

• Tània Balló, Las Sinsombrero 2. Editorial Espasa. Barcelona 2018 ISBN 9788467054002

• Carmen de la Guardia Herrero, "Dedicatorias de afecto y resistencia en la Biblioteca de Consuelo Berges", Altre Modernità. Rivista di studi litterari e culturali, extra, 3. 2019. https://riviste.unimi.it/index.php/AMonline/article/view/12233

• Stendhal saria, ACEtt
• Consuelo Berges fundazioa
• La acacia. Revista 18. Mujeres en la Masonería (4. or)
• Las mujeres en la masonería durante la Segunda República, 8-12. or.. Natividad Ortiz Albear. Salamancako Unibertsitatea.
• La huella de la amistad en los exilios de Concha Méndez: Maruja Mallo, Consuelo Berges, María Zambrano, etc. Mª del Mar Trallero Cordero-ren doktoradutza tesia. Texas A&M University, 2004.

• Datuak: Q5784818