Rampasan kuasa Iran 1953

Rampasan kuasa Iran 1953
Sebahagian daripada Krisis Abadan dan Perang Dingin

Penyokong rampasan kuasa meraikan kemenangan di Tehran
Tarikh15–19 Ogos 1953
Lokasi
Tehran, Negara Empayar Iran
Keputusan

Penggulingan Perdana Menteri Mohammad Mossadegh

  • General Fazlollah Zahedi, dilantik sebagai perdana menteri kerajaan tentera selepas rampasan kuasa[1][2] oleh Mohammad Reza Pahlavi
  • Kuasa Monarki Iran meningkat berbanding kerajaan
  • Pemerintahan diktator sekular, anti-Komunis, pro-Barat Iran ditubuhkan
Government-Insurgents
Kerajaan Iran
penyokong		 Wangsa Pahlavi penyokong
United States[a]
United Kingdom[a]
Komandan dan pemimpin
Mohammad Mossadegh Menyerah diri
Gholam Hossein Sadighi #
Hossein Fatemi Dihukum mati
Taghi Riahi #		 Mohammad Reza Pahlavi
Fazlollah Zahedi
Nematollah Nassiri #
Shaban Jafari
Assadollah Rashidian
Dwight Eisenhower
Allen Dulles
Kermit Roosevelt Jr.
Winston Churchill
Anthony Eden
John Sinclair
Unit terlibat
Kumpulan-kumpulan daripada Tentera Imperial Iran
Penyokong-penyokong Mossadegh.		 Pengawal Imperial
Tentera Imperial Iran
Penyokong Diraja
CIA
MI6
Kerugian dan korban
200–300 terbunuh[3][4]
  1. ^ a b Secara rahsia

Rampasan kuasa Iran 1953, dikenali di Iran sebagai Rampasan kuasa 28 Mordad (Parsi: کودتای ۲۸ مردادcode: fa is deprecated ), ialah tentera Iran yang diketuai oleh AS dan British menggulingkan Perdana Menteri yang dipilih Mohammad Mosaddegh memihak kepada pengukuhan pemerintahan beraja shah, Mohammad Reza Pahlavi, pada 19 Ogos 1953, dengan salah satu objektif penting adalah untuk melindungi Kepentingan minyak British di Iran.[5][6]Ia dibantu oleh Amerika Syarikat (di bawah nama Projek TP-AJAX (Parti Tudeh).[7]atau Operation Ajax) dan United Kingdom (di bawah nama Operation Boot).[8][9][10][11]

Mosaddegh telah berusaha untuk mengaudit dokumen Syarikat Minyak Anglo-Iranian (AIOC), sebuah syarikat British (kini sebahagian daripada BP), untuk mengesahkan bahawa AIOC membayar royalti kontrak kepada Iran, dan untuk mengehadkan kawalan syarikat ke atas rizab minyak Iran.[12] Atas keengganan AIOC untuk bekerjasama dengan kerajaan Iran, parlimen (Majlis) mengundi untuk memiliknegarakan industri minyak Iran dan mengusir wakil korporat asing dari negara itu.[13] Selepas undian ini, Britain menghasut boikot minyak Iran di seluruh dunia untuk menekan Iran dari segi ekonomi.[14] Pada mulanya, Britain menggerakkan tenteranya untuk menguasai kilang penapisan minyak Abadan yang dibina oleh British, yang ketika itu merupakan yang terbesar di dunia, tetapi Perdana Menteri Clement Attlee (berkuasa sehingga 1951) memilih untuk mengetatkan boikot ekonomi[15] sambil menggunakan ejen Iran untuk melemahkan kerajaan Mosaddegh.[16]:3 Menilai Mosaddegh sebagai tidak wajar dan takut pengaruh komunis Tudeh yang semakin meningkat, perdana menteri UK Winston Churchill dan pentadbiran Eisenhower memutuskan pada awal 1953 untuk menggulingkan kerajaan Iran. Pentadbiran Truman sebelum ini telah menentang rampasan kuasa, bimbang akan berlaku duluan bahawa penglibatan Agensi Perisikan Pusat (CIA) akan ditetapkan,[16]:3 dan kerajaan A.S. telah mempertimbangkan tindakan unilateral (tanpa sokongan UK) untuk membantu kerajaan Mosaddegh selewat-lewatnya pada tahun 1952.[17][18][19] Kesimpulan pegawai perisikan British dan permintaan kerajaan UK kepada AS memainkan peranan penting dalam memulakan dan merancang rampasan kuasa.

Berikutan rampasan kuasa itu, kerajaan di bawah Jeneral Fazlollah Zahedi telah ditubuhkan yang membenarkan Mohammad Reza Pahlavi, shah Iran (Parsi untuk 'raja'),[20] untuk memerintah dengan lebih tegas sebagai raja. Dia sangat bergantung pada sokongan Amerika Syarikat untuk memegang kuasa.[13][21] Menurut dokumen dan rekod CIA yang tidak diklasifikasikan, beberapa perusuh yang paling digeruni di Tehran telah diupah oleh CIA untuk melancarkan rusuhan pro-shah pada 19 Ogos.[5] Lelaki lain yang dibayar oleh CIA dibawa masuk ke Tehran dengan menaiki bas dan trak dan mengambil alih jalan-jalan di bandar itu.[22] Antara 200[3] dan 300 orang terbunuh kerana konflik. Mosaddegh telah ditangkap, dibicarakan dan disabitkan dengan pengkhianatan oleh mahkamah tentera Shah. Pada 21 Disember 1953, dia dijatuhi hukuman penjara tiga tahun, kemudian diletakkan di bawah tahanan rumah sepanjang hayatnya.[23][24] Penyokong Mosaddegh yang lain telah dipenjarakan, dan beberapa menerima hukuman mati.[13] Rampasan kuasa itu mengakibatkan pengembalian semula kuasa Shah, dan dia terus memerintah Iran selama 26 tahun berikutnya sebagai raja pro-Barat[13] sehingga beliau digulingkan dalam Revolusi Iran pada tahun 1979.[13][16][25]

Pada Ogos 2013, kerajaan A.S. secara rasmi mengakui peranan A.S. dalam rampasan kuasa dengan mengeluarkan sebahagian besar dokumen kerajaan yang diklasifikasikan sebelum ini yang menunjukkan ia bertanggungjawab ke atas perancangan dan pelaksanaan rampasan kuasa. Menurut wartawan Amerika Stephen Kinzer, operasi itu termasuk serangan bendera palsu, penunjuk perasaan bergaji, provokasi, rasuah ahli politik Iran dan pegawai keselamatan dan tentera berpangkat tinggi, serta propaganda pro-rampasan kuasa.[26][6][27][28] CIA dipetik mengakui rampasan kuasa itu dilakukan "di bawah arahan CIA" dan "sebagai tindakan dasar luar AS, difikirkan dan diluluskan di peringkat tertinggi kerajaan".[29] Pada tahun 2023, CIA mengambil kredit untuk rampasan kuasa,[30] bercanggah dengan penilaian ilmiah sebelum ini bahawa CIA telah merosakkan operasi itu.[31]

Rujukan

  1. ^ Parsa, Misagh (1989). Social origins of the Iranian revolution. Rutgers University Press. m/s. 160. ISBN 0-8135-1411-8. OCLC 760397425.
  2. ^ Samad, Yunas; Sen, Kasturi (2007). Islam in the European Union: Transnationalism, Youth and the War on Terrors. Oxford University Press. m/s. 86. ISBN 978-0-19-547251-6.
  3. ^ a b Wilford 2013, m/s. 166. sfn error: no target: CITEREFWilford2013 (help)
  4. ^ Steven R. Ward (2009). Immortal: A Military History of Iran and Its Armed Forces. Georgetown University Press. m/s. 189. ISBN 978-1-58901-587-6.
  5. ^ a b Olmo Gölz (2019). "The Dangerous Classes and the 1953 Coup in Iran: On the Decline of lutigari Masculinities". Dalam Stephanie Cronin (penyunting). Crime, Poverty and Survival in the Middle East and North Africa: The 'Dangerous Classes' since 1800. I.B. Tauris. m/s. 177–190. doi:10.5040/9781838605902.ch-011. ISBN 978-1-78831-371-1. S2CID 213229339.
  6. ^ a b Allen-Ebrahimian, Bethany (2024-04-18). "64 Years Later, CIA Finally Releases Details of Iranian Coup". Foreign Policy (dalam bahasa Inggeris). Dicapai pada 2024-04-18.
  7. ^ Wilford 2013, m/s. 164. "'TP' ialah awalan negara CIA untuk Iran, manakala 'AJAX' nampaknya, secara prosaik, merujuk kepada pembersih rumah tangga yang popular, Ajax, dengan implikasi yang operasi itu akan membersihkan Iran dari pengaruh komunis". sfn error: no target: CITEREFWilford2013 (help)
  8. ^ Wilber, Donald Newton (March 1954). Clandestine Service history: overthrow of Premier Mossadeq of Iran, November 1952-August 1953 (Laporan). Central Intelligence Agency. m/s. iii. OCLC 48164863. Diarkibkan daripada yang asal pada 2 July 2009. Dicapai pada 6 June 2009.
  9. ^ Ends of British Imperialism: The Scramble for Empire, Suez, and Decolonization. I.B.Tauris. 2007. m/s. 775 of 1082. ISBN 978-1-84511-347-6.
  10. ^ Byrne, Malcolm (18 August 2013). "CIA Admits It Was Behind Iran's Coup". Foreign Policy.
  11. ^ The CIA's history of the 1953 coup in Iran is made up of the following documents: a historian's note, a summary introduction, a lengthy narrative account written by Dr. Donald N. Wilber, and, as appendices, five planning documents he attached. Published 18 June 2000 by The New York Times
  12. ^ Kinzer, Stephen (2008). All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror. Wiley. ISBN 978-0-470-18549-0.
  13. ^ a b c d e Milani, Abbas (2011). The Shah. St. Martin's Publishing. ISBN 978-0-230-11562-0.
  14. ^ Mary Ann Heiss (2004). "The International Boycott of Iranian Oil and the Anti-Mosaddeq Coup of 1953". Dalam Boroujerdi, Mehrzad (penyunting). Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran. Syracuse University Press. m/s. 178–200. JSTOR j.ctt1j5d815.10.
  15. ^ Boroujerdi, Mehrzad, penyunting (2004). Mohammad Mosaddeq and the 1953 Coup in Iran. Syracuse University Press. JSTOR j.ctt1j5d815.
  16. ^ a b c Kinzer, Stephen (2008). All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-18549-0. Dicapai pada 11 August 2018.
  17. ^ "New U.S. Documents Confirm British Approached U.S. in Late 1952 About Ousting Mosaddeq". National Security Archive. 8 August 2017. Dicapai pada 1 September 2017.
  18. ^ "Proposal to Organize a Coup in Iran". 8 August 2017.
  19. ^ "How a Plot Convulsed Iran in '53 (and in '79)". The New York Times. Dicapai pada 5 June 2010.
  20. ^ Gholam Reza Afkhami (12 January 2009). The Life and Times of the Shah. University of California Press. m/s. 161. ISBN 978-0-520-94216-5.
  21. ^ Sylvan, David; Majeski, Stephen (2009). U.S. foreign policy in perspective: clients, enemies and empire. London. m/s. 121. doi:10.4324/9780203799451. ISBN 978-0-415-70134-1. OCLC 259970287.
  22. ^ Zulaika, Joseba (2010). Terrorism: the self-fulfilling prophecy. University of Chicago Press. m/s. 139. ISBN 978-0-226-99417-8. OCLC 593226403.
  23. ^ Project, M. (n.d.). Mossadegh — A Medical Biography | Ebrahim Norouzi, MD. Retrieved 6 August 2021, from http://www.mohammadmossadegh.com/biography/medical-history/
  24. ^ Elwell-Sutton, Laurence Paul (1975). Persian Oil: A Study in Power Politics (dalam bahasa Inggeris). Greenwood Pres. ISBN 978-0-8371-7122-7.
  25. ^ "A CIA-backed 1953 coup in Iran haunts the country with people still trying to make sense of it". AP News (dalam bahasa Inggeris). 2023-08-25. Dicapai pada 2024-04-18.
  26. ^ "CIA Confirms Role in 1953 Iran Coup". nsarchive2.gwu.edu. The National Security Archive. 19 August 2013. Dicapai pada 21 August 2018.
  27. ^ Kamali Dehghan, Saeed; Norton-Taylor, Richard (19 August 2013). "CIA admits role in 1953 Iranian coup". The Guardian. Dicapai pada 20 August 2013.
  28. ^ Kinzer, Stephen (2008). All the Shah's Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror (dalam bahasa Inggeris). John Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-18549-0.
  29. ^ "In declassified document, CIA acknowledges role in '53 Iran coup". CNN. Dicapai pada 22 August 2013.
  30. ^ "CIA admits 1953 Iranian coup it backed was undemocratic". The Guardian (dalam bahasa Inggeris). 13 October 2023. Diarkibkan daripada yang asal pada 14 October 2023. Dicapai pada 17 October 2023.
  31. ^ Wilford 2013, m/s. 166–68. sfn error: no target: CITEREFWilford2013 (help)