Diclofenac

Esculaap
Neem het voorbehoud bij medische informatie in acht.
Raadpleeg bij gezondheidsklachten een arts.
Diclofenac
Chemische structuur
Diclofenac
Farmaceutische gegevens
Beschikbaarheid (F) ca 50-60%, afhankelijk van toediening
Halveringstijd (t1/2) 1,2-2u, 35% van de stof komt in entero-hepatische recirculatie
Uitscheiding biliair, 1% in urine
Gebruik
Merknamen Arthrotec van Pfizer, combinatiemiddel
Voltaren van Novartis
Diclon, Cataflam, Naclof, Voltarol van Novartis
Toediening oraal, rectaal, intramusculair, intraveneus
Dosering 50 - 150 mg/dag
Risico met betrekking tot
Zwangerschapscat. B (1e/2e trimester), X (3e trimester)
Databanken
CAS-nummer 15307-86-5
ATC-code M01AB05 M02AA15, S01BC03
PubChem 3033
DrugBank APRD00527
Chemische gegevens
Molecuulformule C14H11Cl2NO2
IUPAC-naam 2-(2,6-dichloor)fenylaminobenzeenazijnzuur
Molmassa 296.148 g/mol
Portaal  Portaalicoon   Geneeskunde

Diclofenac is een niet-steroïde ontstekingsremmer en pijnstiller behorend tot de medicijngroep NSAID's die wordt toegepast bij het remmen van ontstekingen zoals bij artritis of het optreden van pijn of koorts. Diclofenac is een van de meest voorgeschreven pijnstillers. De laaggedoseerde tabletten zijn in Nederland bij de drogist vrij te verkrijgen. In België is alleen de emulgel en de spray zonder voorschrift bij de apotheker te krijgen, de tabletten zijn er uitsluitend op doktersvoorschrift. Het middel is als injectie beschikbaar op recept[1] en als uitwendige gel.[1] Diclofenac kan ook als oogdruppel ter preventie van cystoïd macula-oedeem na een staaroperatie als lokale ontstekingsremmer worden voorgeschreven in een concentratie van 1 mg/ml, 0,1%.

Bijwerkingen

Maag

Zoals alle prostaglandinesynthetaseremmers levert ook diclofenac risico op maagklachten door het dunner worden van het maagslijmvlies. Bij patiënten die hiervoor gevoelig zijn kunnen zich daardoor ernstige maagklachten voordoen, zoals een maagzweer of een maagperforatie. Het middel Arthrotec dat in Nederland uitsluitend op recept verkrijgbaar is, bevat een combinatie van diclofenac en misoprostol. Misoprostol zou het maagdarmslijmvlies moeten beschermen tegen schade door diclofenac, maar is eigenlijk geen goed alternatief voor het gebruik van een protonpompremmers als omeprazol of pantoprazol omdat het in de noodzakelijke hoge doses juist frequent aanleiding geeft tot maag-darmstoornissen, zoals diarree en buikpijn.[2]

Hart

Regelmatig gebruik van diclofenac vergroot de kans op hartkwalen en een hartinfarct met 30% à 40%.[3][4] De verhoging van het cardiovasculair risico zou slechts 5% minder zijn dan dat van rofecoxib, van Vioxx, dat om die reden in 2004 van de markt is gehaald.[5] Mensen die al een verhoogd risico op hartaandoeningen hebben lopen ook bij kortdurend gebruik gevaar, zoals rokers en mensen met een hoog cholesterolgehalte.[3] Ook kortdurend gebruik van diclofenac wordt sinds 2012 niet meer veilig geacht.[6][7] Na een Europese herbeoordeling verbood het Nederlandse CBG in 2013 het gebruik van diclofenac bij patiënten met hart- en vaatziekten. Patiënten met een verhoogd risico op cardiovasculaire aandoeningen mogen diclofenac alleen na zorgvuldige afweging voorgeschreven krijgen.[8]

Interacties

Diclofenac heeft veel risicovolle wisselwerkingen met andere medicijnen, met bijvoorbeeld lithium-preparaten. Het tegelijk slikken van diclofenac met andere geneesmiddelen, zoals corticosteroïden, antidepressiva en antistollingsmiddelen, kan de kans op maagbloedingen meer dan vertienvoudigen.[9]

Overige

  • Gebruik tijdens zwangerschap wordt afgeraden.[10]
  • Het middel heeft ototoxische eigenschappen, wat wil zeggen dat het kan leiden tot gehoorbeschadiging.
  • De kans op nierfalen wordt door het gebruik van diclofenac groter.[11]

Ecologische problemen

Sinds de marktintroductie in de jaren 1990 van diclofenac als diergeneesmiddel op het Indisch subcontinent, is er grote sterfte onder gieren ontstaan. Zo is er in 2003 een afname van 95% geconstateerd,[12] tot zelfs 99,9% in 2008. Dood vee wordt daar op het land voor de aaseters achtergelaten, dat zijn de Bengaalse gieren. Wanneer deze vogels de kadavers eten, worden ze door het opgehoopte diclofenac vergiftigd en sterven ze aan nierfalen. In India is er sinds 2010 voor dit product een totaal verbod, maar sinds kort heeft de EU diclofenac in Europa ook als diergeneesmiddel toegelaten, met daar dezelfde gevolgen als resultaat.[13] Zo zijn er in Spanje tussen 2000 en 2010 zo'n 2355 rode en zwarte wouwen, 2146 vale gieren, 638 monniksgieren, 348 aasgieren, 114 Spaanse keizerarenden en 40 lammergieren dood gevonden.[14]

Werkingsmechanisme

Zoals bij de meeste NSAID's wordt aangenomen dat het voornaamste mechanisme dat verantwoordelijk is voor de ontstekingsremmende, koortswerende en pijnstillende werking de remming is van de prostaglandinesynthese door remming van COX. Diclofenac is een inhibitor van COX-1 en COX-2 in intacte cellen.[15]

Naam

De IUPAC-naam is 2-[(2,6-dichloro)fenylamino]benzeenazijnzuur.

Mediabestanden
Zie de categorie Diclofenac van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.
voetnoten
  1. ↑ a b College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (zoek op "werkzame stof" naar "Diclofenac").
  2. ↑ Misoprostol (farmacotherapeutisch kompas)
  3. ↑ a b (en) Coxib and traditional NSAID Trialists' (CNT) Collaboration (31 Augustus 2013). Vascular and upper gastrointestinal effects of non-steroidal anti-inflammatory drugs: meta-analyses of individual participant data from randomised trials. 382(9894):769–79.. Lancet 382 (9894): 769–79. ISSN: 1474-547X. PMID 23726390. DOI: 10.1016/S0140-6736(13)60900-9. Dit is een open access artikel.
  4. ↑ CBG, Herevaluatie cardiovasculair risico NSAID’s (19 oktober 2012). Gearchiveerd op 24 juli 2013.
  5. ↑ (en) McGettigan P, Henry D. (September 2011). Cardiovascular risk with non-steroidal anti-inflammatory drugs: systematic review of population-based controlled observational studies. PLoS Med. 2011 Sep;8(9):e1001098.. PLoS Med. 8 (9): e1001098. ISSN: 1549-1676. PMID 21980265. PMC 3181230. DOI: 10.1371/journal.pmed.1001098. Dit is een open access artikel, beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding (CC BY).
  6. ↑ Oppassen met NSAID bij HVZ. icardiologist.nl (24 juni 2013). Gearchiveerd op 12 juli 2013.
  7. ↑ (en) Europees Geneesmiddelenbureau. New safety advice for diclofenac, 27 november 2013.
  8. ↑ CBG, Beperkingen voor gebruik diclofenac vanwege cardiovasculaire risico’s (5 augustus 2013). Gearchiveerd op 1 december 2017.
  9. ↑ Medicijnen combineren gevaarlijker dan gedacht. Meer dan tien keer hoger risico op een maagbloeding bij combinatie van pijnstiller met ander geneesmiddel. Erasmus MC Persbericht (1 oktober 2014). Gearchiveerd op 22 mei 2015.
  10. ↑ Lareb. NSAID’s of salicylaten bij pijn tijdens de zwangerschap, 2020.
  11. ↑ ziekenhuis.nl. Is pijn in de nierstreek een bijwerking van Diclofenac?.
  12. ↑ Oaks JL, Gilbert M, Virani MZ, Watson RT, Meteyer CU, Rideout BA, Shivaprasad HL, Ahmed S, Chaudhry MJ, Arshad M, Mahmood S, Ali A, Khan AA (2004). Diclofenac residues as the cause of vulture population decline in Pakistan. Nature 427 (6975): 630–3. PMID 14745453. DOI: 10.1038/nature02317.
  13. ↑ Europees Geneesmiddelenbureau. Is diclofenac a threat to European vultures?, 12 september 2014.
  14. ↑ Birdwatch. Thousands of endangered raptors poisoned in Spain, 5 augustus 2014. gearchiveerd
  15. ↑ Mitchell, J A et al. “Selectivity of nonsteroidal antiinflammatory drugs as inhibitors of constitutive and inducible cyclooxygenase.” Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America vol. 90,24 (1993): 11693-7. doi:10.1073/pnas.90.24.11693
websites
  • apotheek.nl. Diclofenac.
  • ziekenhuis.nl. Bijwerkingen diclofenac.
  • ziekenhuis.nl. Wat is het verschil tussen Na- en K-diclofenac?.