Meervoudig kiesdistrict

Deel van een serie artikelen over Kiesstelsel & regering
Een Nederlands stembiljet met rood stempotlood
Zeteltoewijzing
Verkiezing · Kiessysteem · Stembiljet · Evenredige vertegenwoordiging · Zetelverdeling · Zetel-stemverhouding · Kiesdrempel
Geografische eenheden
Kieskring · Stemdistrict · Nationaal kiesdistrict · Districtenstelsel · Meervoudig kiesdistrict · Vereffeningszetels · Overhangmandaat
Regeringsvorming
Regeringscoalitie · Waaierdemocratie · Cordon Sanitaire · Gedoogsteun · Blokpolitiek · Minderheidsregering · Parlementaire basis
Portaal    Politiek

Een meervoudig kiesdistrict is een kieskring waarin meerdere vertegenwoordigers worden gekozen om zitting te nemen in een wetgevend orgaan. Dit staat in contrast met enkelvoudige kiesdistricten, waarin slechts één vertegenwoordiger per district wordt gekozen. Meervoudige kiesdistricten worden vaak gebruikt in systemen van evenredige vertegenwoordiging en hebben als doel om de verscheidenheid aan politieke voorkeuren binnen een district beter te weerspiegelen.

• Aantal zetels: In een meervoudig kiesdistrict worden twee of meer zetels toegewezen. Het aantal zetels per district kan variëren, afhankelijk van de grootte van het district en de regels van het kiesstelsel.
• Kiesstelsels: Meervoudige kiesdistricten worden vaak gecombineerd met kiesstelsels zoals evenredige vertegenwoordiging of met systemen van enkelvoudige overdraagbare stem zoals in Ierland. Deze stelsels zijn bedoeld om een eerlijkere en representatievere verdeling van de zetels te bereiken in verhouding tot de stemmen die door de kiezers zijn uitgebracht.
• Voordelen: Meervoudige kiesdistricten kunnen leiden tot een meer diverse en representatieve samenstelling van het parlement, omdat het minder waarschijnlijk is dat een enkele partij alle zetels in een district wint. Dit kan zorgen voor een betere afspiegeling van de verschillende meningen binnen het electoraat.
• Nadelen: Een nadeel van meervoudige kiesdistricten is dat ze soms complexe stem- en telmethoden vereisen, wat de transparantie en begrijpelijkheid voor kiezers kan verminderen. Daarnaast kunnen grotere kiesdistricten leiden tot een lossere band tussen kiezers en gekozen vertegenwoordigers.

Meervoudige kiesdistricten worden toegepast in verschillende landen en contexten, zoals bij parlementsverkiezingen, lokale verkiezingen of bij Europese verkiezingen. Voorbeelden van landen die gebruikmaken van meervoudige kiesdistricten zijn onder andere Nederland (voor de Tweede Kamerverkiezingen als een enkel nationaal kiesdistrict met 150 zetels) en Noorwegen (waar provincies fungeren als meervoudige kiesdistricten).

Zetelverdeling bij meervoudige kiesdistricten binnen een gebied kan op verschillende manieren worden berekend. Dit proces bepaalt hoe zetels in een wetgevend orgaan worden toegewezen aan verschillende kiesdistricten op basis van specifieke criteria, zoals het aantal inwoners, de oppervlakte van het district, de opkomst bij verkiezingen, en soms combinaties hiervan. Hieronder worden vier veelvoorkomende berekeningswijzen toegelicht:

Bij deze methode worden zetels verdeeld op basis van het aantal inwoners per kiesdistrict. Deze aanpak vormt de basis van zetelverdeling. Het doel is om de zetels evenredig te verdelen volgens de bevolkingsgrootte van elk district, wat betekent dat meer bevolkte districten meer zetels krijgen. Dit systeem streeft naar directe proportionaliteit tussen het aantal inwoners en het aantal zetels, wat leidt tot een representatie die nauwkeurig de bevolkingsverdeling weerspiegelt.

Deze methode combineert zowel het aantal inwoners als de geografische grootte van het kiesdistrict. Noorwegen (1,8 punten per km²)^[1] en Denemarken (20 punten per km²)^[2] maken gebruik van deze benadering. Hierbij worden districten niet alleen beloond voor hun bevolkingsgrootte, maar ook voor hun oppervlakte, wat vooral van belang kan zijn in landen met grote rurale gebieden. Deze methode houdt rekening met de uitdagingen van het vertegenwoordigen van uitgestrekte gebieden met een lagere bevolkingsdichtheid.

Een derde variant voegt nog een extra dimensie toe door ook rekening te houden met de opkomst bij verkiezingen. Dit betekent dat naast het aantal inwoners en de geografische omvang, ook de mate van politieke participatie (in de vorm van opkomst) invloed heeft op de zetelverdeling. Dit systeem wordt in Denemarken ingezet om hoge opkomst te stimuleren, omdat districten met een hogere opkomst mogelijk meer zetels kunnen verkrijgen.^[1]

Bij degressieve evenredigheid krijgen minder bevolkte districten relatief meer zetels dan wat strikt proportioneel zou zijn op basis van inwonersaantallen. Deze methode wordt toegepast in het Europees Parlement en het Kiescollege van de Verenigde Staten, waarbij de belangen van minder bevolkte regio's of lidstaten worden beschermd door hen disproportioneel meer zetels toe te kennen. Dit zorgt voor een balans tussen bevolkingsgrootte en het principe van gelijke vertegenwoordiging voor elk land of staat, ongeacht de bevolkingsomvang.

In enkelvoudige kiesdistricten wint de kandidaat met de meeste stemmen doorgaans de zetel, wat vaak leidt tot een 'winner-takes-all'-uitkomst en een stelsel waarin twee partijen domineren. Dit kan leiden tot disproportionele representatie, vooral in meerderheidsstelsel zoals in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk.

Een uitzondering hierop zijn Duitsland en Nieuw-Zeeland die enkelvoudige kiesdistricten combineren met evenredige vertegenwoordiging. Meervoudige kiesdistricten bieden desalniettemin de grootste kans op een evenredigere verdeling van zetels onder meerdere partijen en kandidaten, wat de diversiteit en representativiteit van de verkiezingsuitslag bevordert.

1. ↑ ^{a b} (en) Development, Ministry of Local Government and Regional, The main features of the Norwegian electoral system. Government.no (6 juli 2017). Geraadpleegd op 9 september 2024.
2. ↑ (en) Elklit, Jørgen (1 januari 2011). The Parliamentary Electoral System in Denmark. Ministry of the Interior and Health and The Danish Parliament, p. 5. ISBN 978-87-7982-116-3.