Balet polski
Balet polski powstał dzięki królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu. Z jego inicjatywy stały zespół baletowy złożony z zagranicznych tancerzy działał już od 1765 roku w warszawskim teatrze publicznym, zwanym Operalnią Saską, a w 1785 roku powstał pierwszy polski zespół, tzw. Tancerze Narodowi Jego Królewskiej Mości. Baletmistrzami i choreografami tego zespołu byli François Gabriel Le Doux i Daniel Curz, a czołowym tancerzem – Michał Rymiński. Wystawiane były wtedy divertissement taneczne i balety z akcją (Ballet d'action(inne języki)) oraz modne wówczas opero-balety. Pierwszym polskim tancerzem, który zdobył uznanie za granicą był natomiast Maciej Pręczyński (Prenczyński) z dworskiego baletu hetmana Branickiego w Białymstoku – solista zespołu Gasparo Angioliniego w weneckim Teatro San Benedetto i w wiedeńskim Burgtheater, który w latach 1775-1777 występował także i realizował balety w Warszawie.
Po utracie przez Polskę niepodległości, przedstawienia baletowe pojawiały się w Warszawie nieregularnie, a stały zespół baletowy rozpoczął działalność w Teatrze na placu Krasińskich w 1818 roku. Jego świetność przypadła jednak dopiero na okres romantyzmu, po otwarciu nowej siedziby w Teatrze Wielkim, dzięki takim choreografom, jak: Maurice Pion, Filippo Taglioni i Roman Turczynowicz. Najwybitniejszymi tancerzami tego okresu byli: baleriny klasyczne: Konstancja Turczynowiczowa, Karolina Wendt, Kamila Stefańska i Helena Cholewicka oraz tancerze klasyczni: Mikołaj Grekowski, Roman Turczynowicz, Aleksander i Antoni Tarnowscy oraz ceniony tancerz charakterystyczny Feliks Krzesiński. Repertuar obejmował najsłynniejsze balety romantyczne, balety-divertissement i oryginalne dzieła polskie, jak Wesele w Ojcowie z muzyką Karola Kurpińskiego i Józefa Damsego (1823), Na kwaterze z muzyką Stanisława Moniuszki (1868) czy Pan Twardowski z muzyką Adolfa Sonnenfelda.
W okrese przedwojennym na scenie międznarodowej balet polski popularyzował Polski Balet Reprezentacyjny[1].
Kontynuatorem wielkiej tradycji baletu warszawskiego jest dzisiaj Polski Balet Narodowy[2] w Teatrze Wielkim – Operze Narodowej w Warszawie.
Ważniejsze balety polskie
Dzieła choreografów polskich lub zagranicznych związanych z Polską, z muzyką polską lub obcą, stworzone dla polskich zespołów baletowych, a w nielicznych przypadkach zrealizowane premierowo na scenach zagranicznych.
tytuł | libretto | kompozytor | prapremiera | choreografia |
---|---|---|---|---|
Apollo i dziewczyna | Światopełk Karpiński | Ludomir Różycki | 1937 Paryż | Bronisława Niżyńska |
Baśń krakowska | Ludwik Hieronim Morstin | Michał Kondracki | 1937 Paryż | Bronisława Niżyńska |
Brazylijczyk w Paryżu | Lorca Massine | Maciej Małecki | 1992 Warszawa | Lorca Massine |
Cagliostro w Warszawie | Julian Tuwim | Jan Adam Maklakiewicz | 1947 Poznań | Jerzy Kapliński |
Casanova w Warszawie | Paweł Chynowski | Wolfgang Amadeus Mozart / koncepcja muzyczna: Jakub Chrenowicz | 2015 Warszawa | Krzysztof Pastor |
Chopin, artysta romantyczny | Antoni Libera | Fryderyk Chopin, Hector Berlioz, Manuel de Falla, Siergiej Lapunow, Ferenc Liszt, Franz Schubert, Robert Schumann / koncepcja muzyczna: Stanisław Leszczyński | 2010 Warszawa | Patrice Bart |
Dracula | Paweł Chynowski | Wojciech Kilar (muzyka filmowa, Kościelec 1909, I Koncert na fortepian i orkiestrę (cz. 1 i 3), V Symfonia "Adwentowa", cz. 2) | 2018 Perth 2022 Warszawa | Krzysztof Pastor |
Dwa posągi | Louis Thiérry | Józef Elsner | 1818 Warszawa | Louis Thiérry |
Dziewice jeziora | Józef Bogdan Wagner | Gabriel Rożniecki | 1860 Warszawa | Roman Turczynowicz |
Esik w Ostendzie | Lech Terpiłowski | Grażyna Bacewicz | 1964 Poznań | Conrad Drzewiecki |
Figle szatana | Virgilio Calori | Adam Münchheimer i Stanisław Moniuszko | 1870 Warszawa | Virgilio Calori |
Fortepianissimo | Lorca Massine | Fryderyk Chopin / koncepcja muzyczna: Lorca Massine | 1999 Warszawa | Lorca Massine |
Harnasie | Karol Szymanowski | Karol Szymanowski | 1935 Praga | Jelizaveta Nikolska |
Hrabia Monte Christo | Paweł Chynowski | Stanisław Moniuszko / koncepcja muzyczna: Antoni Gref | 2005 Poznań | Waldemar Wołk-Karaczewski |
I przejdą deszcze... | Krzysztof Pastor | Henryk Mikołaj Górecki (Beatus vir, Quasi una fantasia, Kleines Requiem für eine Polka) / koncepcja muzyczna: Krzysztof Pastor | 2011 Warszawa | Krzysztof Pastor |
Jurand | Banczo Banov | Aleksander Josifow | 1986 Gdańsk | Boris Slovák i Gustaw Klauzner |
Klementyna | Ola Obarska | Piotr Perkowski | 1969 Bytom | Jerzy Gogół |
Koncert e-moll | – | Fryderyk Chopin | 1937 Paryż | Bronisława Niżyńska |
Koncert f-moll | – | Fryderyk Chopin | 1982 Łódź | Ewa Wycichowska |
Kozaki, czyli Zezwolenie wymuszone | Daniel Curz | Antoni Hart | 1784 Warszawa | Daniel Curz |
Królewna Śnieżka | Witold Borkowski i Stanisław Piotrowski | Bogdan Pawłowski | 1970 Łódź | Witold Borkowski |
Król wichrów | Feliks i Kazimierz Nowowiejscy | Feliks Nowowiejski | 1963 Bydgoszcz | Rajmund Sobiesiak |
Krzesany | Conrad Drzewiecki | Wojciech Kilar | 1977 Poznań | Conrad Drzewiecki |
Mars i Flora | Louis Thiérry | Karol Kurpiński | 1820 Warszawa | Louis Thiérry |
Mazepa | Irena Turska | Tadeusz Szeligowski | 1958 Warszawa | Stanisław Miszczyk |
Mąż i żona | Anna Hop | Stanisław Moniuszko (adaptacja muzyki Na kwaterze i Dumka w aranżacji Wojciecha Kostrzewy oraz nagrania muzyki rozrywkowej) | 2019 Warszawa | Anna Hop |
Meluzyna | Virgilio Calori | Adolf Sonnenfeld | 1873 Warszawa | Virgilio Calori |
Miłość każdemu wiekowi właściwa | François Gabriel Le Doux | Jan Stefani | 1785 Warszawa | François Gabriel Le Doux |
Muzy Chopina | Paweł Chynowski | Fryderyk Chopin (koncerty f-moll i e-moll oraz cztery inne utwory fortepianowe) / koncepcja muzyczna: Paweł Chynowski | 1991 Warszawa | Waldemar Wołk-Karaczewski |
Nagi książę | Romuald Twardowski | Romuald Twardowski | 1964 Warszawa | Witold Gruca |
Na kwaterze | Henryk Meunier | Stanisław Moniuszko | 1868 Warszawa | Henryk Meunier |
Niobe | Aleksandra Skocka | Juliusz Łuciuk | 1967 Gdańsk | Janina Jarzynówna-Sobczak |
Nowa osada Terpsychory nad Wisłą | Louis Thiérry | Karol Kurpiński | 1818 Warszawa | Louis Thiérry |
Oczekiwanie | Witold Giersz i Ludwik Perski | Augustyn Bloch | 1964 Warszawa | Witold Gruca |
Okrężne pod Kielcami | Roman Turczynowicz | Józef Stefani | 1846 Warszawa | Roman Turczynowicz |
Pan dobroczynny | François Gabriel Le Doux | Antoni Hart | 1786 Warszawa | François Gabriel Le Doux |
Pan Twardowski | Virgilio Calori | Adolf Sonnenfeld | 1874 Warszawa | Virgilio Calori |
Pan Twardowski | Stefania Różycka | Ludomir Różycki | 1921 Warszawa | Piotr Zajlich |
Paw i dziewczyna | Wacław Kubacki | Tadeusz Szeligowski | 1949 Wrocław | Zygmunt Patkowski |
Pieśń o ziemi | Bronisława Niżyńska | Roman Palester | 1937 Paryż | Bronisława Niżyńska |
Powracające fale | Emil Wesołowski | Mieczysław Karłowicz | 1997 Warszawa | Emil Wesołowski |
Pożądanie | Mieczysław Bibrowski | Grażyna Bacewicz | 1973 Warszawa | Jerzy Makarowski |
Przypowieść sarmacka | Conrad Drzewiecki | Stanisław Moniuszko (dwukrotnie powtórzona uwertura fantastyczna Bajka) / koncepcja muzyczna: Conrad Drzewiecki | 1975 Poznań | Conrad Drzewiecki |
Rzeźby mistrza Piotra | Romuald Twardowski | Romuald Twardowski | 1971 Wrocław | Teresa Kujawa |
Skrzypek opętany | Bolesław Leśmian | Maciej Małecki | 1991 Poznań | Ewa Wycichowska |
Stanisław i Anna Oświęcimowie | Paweł Chynowski | Mieczysław Karłowicz (poematy symfoniczne Stanisław i Anna Oświecimowie i fragment Epizodu na maskaradzie) / koncepcja muzyczna: Paweł Chynowski | 1976 Warszawa | Witold Gruca |
Swantewit | Tadeusz Mazur | Piotr Perkowski | 1948 Poznań | Jerzy Kapliński |
Święto ognia | Marian Prażmowski | Zygmunt Noskowski | 1902 Warszawa | Raffaele Grassi |
Świtezianka | Eugeniusz Morawski | Eugeniusz Morawski | 1931 Warszawa | Piotr Zajlich |
Wanda, królowa polska | François Gabriel Le Doux | nieznany | 1788 Warszawa | François Gabriel Le Doux |
Wariacje 4:4 | Conrad Drzewiecki | Franciszek Woźniak | 1966 Poznań | Conrad Drzewiecki |
Werbunek | Daniel Curz | Jan Stefani | 1794 Warszawa | Daniel Curz |
Wesele w Ojcowie | Bonawentura Kudlicz | Karol Kurpiński, Józef Damse na motywach Jana Stefaniego | 1823 Warszawa | Louis Thiérry |
Wesołe miasteczko | Helena Kolaczkowska | Stefan Kisielewski | 1967 Gdańsk | Zygmunt Kamiński |
Wierchy | Artur Malawski i Jan Mazur | Artur Malawski | 1962 Warszawa | Eugeniusz Papliński |
Winnica miłości | Daniel Curz | Jan Stefani | 1789 Warszawa | Daniel Curz |
Zaczarowana oberża | Witold Conti | Antoni Szałowski | 1962 Warszawa | Witold Gruca |
Z chłopa król | Artur Marya Swinarski | Grażyna Bacewicz | 1954 Poznań | Stanisław Miszczyk |
Złota kaczka | Jan Rey | Jan Adam Maklakiewicz | 1951 Bytom | Jerzy Kapliński |
Przypisy
Bibliografia
- Irena Turska, Przewodnik baletowy, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 2011, ISBN 978-83-224-0926-8
- Bożena Mamontowicz-Łojek, Tancerze króla Stanisława Augusta, 1774-1798, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, Warszawa 2005, ISBN 83-7399-088-7
- Janina Pudełek, Warszawski balet romantyczny, 1802-1866, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1968, ISBN brak
- JaninaJ. Pudełek JaninaJ., Warszawski balet w latach 1867-1915, Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1981, ISBN 83-224-0160-4, OCLC 830211972 .
- Bożena Mamontowicz-Łojek, Terpsychora i lekkie muzy. Taniec widowiskowy w Polsce w okresie międzywojennym, 1918-1939, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1972, ISBN brak
- Irena Turska, Almanach baletu polskiego, 1945-1974, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1983, s.108-140, ISBN 83-224-0220-1
- MałgorzataM. Komorowska MałgorzataM., Kronika teatrów muzycznych PRL, lipiec 1944 – czerwiec 1989, Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2003, ISBN 83-7063-361-7, OCLC 52768296 .
- Polski Teatr Tańca – Balet Poznański w latach 1973-2013 [w:] Pod prąd do źródła. Album jubileuszowy, pod red. Jagody Ignaczak, Polski Teatr Tańca, Poznań 2013, ISBN brak
- Krzysztof Pastor, praca zbiorowa, Teatr Wielki – Opera Narodowa, Warszawa 2017, ISBN 978-83-65161-86-4
- Paweł Chynowski, Historia Polskiego Baletu Narodowego: http://teatrwielki.pl/teatr/polski-balet-narodowy/historia-pbn/