Biedrzeniec anyż

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

biedrzeniec

Gatunek

biedrzeniec anyż

Nazwa systematyczna

Pimpinella anisum L.
Sp. Pl.2. 1753

Synonimy

Anisum vulgare Gaertn.^[3]

Multimedia w Wikimedia Commons

Hasło w Wikisłowniku

Biedrzeniec anyż (anyż, anyżek) (Pimpinella anisum L.) – gatunek jednorocznej rośliny z rodziny selerowatych. Pochodzi, najprawdopodobniej, ze wschodnich obszarów basenu Morza Śródziemnego^[4]. Jego przodkiem, jako rośliny uprawnej, jest biedrzeniec kretycki (Pimpinella cretica Poir), pochodzący z wyżyn Iranu. Współcześnie biedrzeniec anyż występuje wyłącznie w uprawie; nie jest znany ze stanowisk naturalnych^[3]. W Polsce jest uprawiany (rzadko) i czasami, przejściowo, dziczeje (efemerofit)^[5].

Morfologia

Pokrój: Roślina zielna zwykle do 30 cm wysokości. Łodyga okrągła na przekroju, kreskowana. Rozgałęziona w górnej części^[5].
Korzeń: Cienki, palowy^[5].
Liście: Najniższe długoogonkowe, o blaszce niepodzielonej – okrągławo nerkowatej, ząbkowanej; środkowe również długoogonkowe, ale 3-5-sieczne, z łatkami jajowatymi, ząbkowanymi; górne liście siedzące, 2-3-krotnie pierzastosieczne o odcinkach lancetowatych; najwyższe liście trójdzielne lub niepodzielone^[5].
Kwiaty: Zebrane w baldaszki, które w liczbie 7–15 tworzą baldach złożony o owłosionych szypułach. Pokryw brak lub zredukowane do jednego listka, pokrywki składają się z kilku nitkowatych listków. Ząbki kielicha drobne i niewyraźne. Płatki białe, osiągają do 1,5 mm długości, są sercowato jajowato, na szczycie wycięte i z łatką zagiętą do środka. Płatki orzęsione są na brzegu i od zewnątrz pokryte szczecinkami^[5].
Owoce: Rozłupnie jajowate lub gruszkowate o bokach lekko spłaszczonych, żółtawozielone lub zielonawoszare, o długości 3–5 mm i szerokości do 3 mm. Zwieńczone są jest stylopodium z dwoma krótkimi, odgiętymi, ostrymi szyjkami. Rozłupki są na szczycie przyrośnięte do ośki i połączone z płaską płaszczyzną spojenia i wypukłą powierzchnią grzbietową, ta ostatnia pokryta jest krótkimi włoskami, widocznymi przy użyciu lupy. Każda rozłupka ma 5 pierwotnych, przebiegających podłużnie^[6], słabo zaznaczonych żeberek^[5], w tym 3 grzbietowe i 2 boczne żeberka słabo wystające i jaśniejszej barwy^[6].

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna. Kwitnie w lipcu i sierpniu. Gatunek znany tylko z uprawy, dziczeje w pobliżu miejsc uprawy^[5].

Zastosowanie

Roślina lecznicza

Najstarsze wzmianki o anyżu pochodzą z egipskiego papirusu Ebersa (1500 r. p.n.e.). W Polsce uprawiany jest od średniowiecza, kiedy to został sprowadzony przez benedyktynów^{[potrzebny przypis]}.

Surowiec zielarski: Owoc anyżu (Anisi fructus) – cała, wysuszona rozłupnia, często z małym fragmentem cienkiej, sztywnej, lekko zgiętej szypułki. Surowiec zawiera nie mniej niż 2 ml/kg olejku eterycznego anyżowego^[6].
Działanie i zastosowanie: Owoce działają wykrztuśnie (składnik syropów), rozkurczowo, moczo- i wiatropędnie, także pobudzają laktację. Działają także w niewielkim stopniu przeciwbakteryjnie. Olejek anyżowy jest środkiem smakowym i aromatycznym, wykorzystywanym w przemyśle spożywczym, perfumeryjnym i farmaceutycznym oraz spirytusowym (anyżówka)^[4]. Działa: zewnętrznie odkażająco na skórę, toksycznie na pasożyty, odstraszająco na owady; wewnętrznie wykrztuśnie i rozkurczająco – do inhalacji, w pediatrii jako środek wiatropędny^{[potrzebny przypis]}.

Roślina pastewna

Wytłoki anyżowe oraz słoma stanowią cenny dodatek paszowy dla bydła zwiększający jego laktację^{[potrzebny przypis]}.

Zobacz też

anyż gwiazdkowy

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ ^a ^b Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-05-05].
↑ ^a ^b Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g MarianM. Koczwara MarianM., Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Dwuliścienne wolnopłatkowe-dwuokwiatowe. Cz. VII, Kraków 1960, s. 67 .
↑ ^a ^b ^c Farmakopea Polska X, Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne, Warszawa: Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, 2014, s. 4276, ISBN 978-83-63724-47-4 .