Cystofor

Cystofor (łac. cistophorus, gr. κιστοφόρος kistophoros) – rodzaj wartościowej srebrnej monety kilkudrachmowej emitowanej przez niektóre greckie miasta w Azji Mniejszej w okresie hellenistycznym i rzymskim.

Swą nazwę (od κίστη – skrzynka i φέρο – niosę) zyskała dzięki umieszczanemu na awersie symbolicznemu wyobrażeniu tzw. cista mistica – obrzędowej skrzynki (plecionego kosza) z wypełzającym stamtąd wężem^[a]. Wprowadzona została do obiegu po 188 p.n.e. w pergamońskim królestwie Attalidów, początkowo jako wewnętrzna moneta dla 16 miast małoazjatyckich skupionych w unii monetarnej i pełniąca rolę monety federalnej.

Później uznana szerzej jako wartościowa moneta wymienialna zarówno na drachmę attycką, jak i na rzymskiego denara. Podobnie jak nieco cięższa tetradrachma syryjska oraz aleksandryjska (lecz obie gorszej próby), należała do srebrnych emisji opartych na późniejszych modyfikacjach tradycyjnego greckiego systemu monetarnego^[1]. Zależnie od okresu miała wartość 3-4 drachm według stopy rodyjskiej i przy wadze 11,5–12,7 gramów odpowiadała 3 denarom. Początkowo w cystoforach głównie opłacano nakładane przez Rzym kontrybucje. Pod rządami Rzymian pieniądz ten pozostawał w obiegu od czasów Marka Antoniusza i Augusta aż do panowania Hadriana. Zmianom uległy tylko przedstawienia awersu (wizerunek panującego) i rewersu (rzymskie symbole) wraz z łacińskimi napisami.

• Helmut Kahnt: Das grosse Münzlexikon von A bis Z. Regenstauf: H. Gietl/Battenberg, 2005, s. 224, ISBN 3-924861-84-6.
• Mała encyklopedia kultury antycznej A–Z (red. Zdzisław Piszczek). Wyd. 5. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, s. 170, ISBN 83-010-3529-3.
• Vademecum historyka starożytnej Grecji i Rzymu. T. 1 (red. E. Wipszycka). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1982, s. 262, ISBN 83-01-00743-5.
• Х. Фенглер, Г. Гироу, В. Унгер: Словарь нумизмата, Мосҝва: Радио и связь, 1993 (ros.) [dostęp 2024-06-20]
• «Kistophoren» w Reppa – Das grosse Münzen-Lexikon (niem.) [dostęp 2024-06-29]