Kminek zwyczajny

Kminek zwyczajny

Systematyka[1][2]
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	kminek
Gatunek	kminek zwyczajny
Nazwa systematyczna
Carum carvi L. Sp. Pl.: 263 (1753)[3]
Synonimy Aegopodium carum Wibel Apium carvi (L.) Crantz Bunium carvi (L.) M.Bieb. Carum aromaticum Salisb. Carum decussatum Gilib. Carum gracile Lindl. Carum officinale Gray Carum rosellum Woronow Carum velenovskyi Rohlena Carvi careum Bubani Falcaria carvifolia C.A.Mey. Lagoecia cuminoides Soy.-Will. Pimpinella involucrata Jan ex DC. Foeniculum carvi (L.) Link Karos carvi (L.) Nieuwl. & Lunell Ligusticum carvi (L.) Roth Pimpinella carvi (L.) Jess. Selinum carvi (L.) E.H.L.Krause Seseli carum Scop. Seseli carvi (L.) DC. Sium carum F.H.Wigg. Sium carvi (L.) Bernh.[3]
Multimedia w Wikimedia Commons

Kminek zwyczajny (Carum carvi L.) – gatunek rośliny dwuletniej z rodziny selerowatych (Apiaceae).

Naturalny zasięg występowania obejmuje znaczną część Eurazji. W Europie brak tego gatunku tylko na południowych krańcach kontynentu, a na Wyspach Brytyjskich i Islandii rośnie jako gatunek introdukowany. W Azji gatunek rośnie na niemal całym kontynencie z wyjątkiem Półwyspu Arabskiego, krajów Azji Południowo-Wschodniej, Półwyspu Koreańskiego i Japonii^[3]. Jako gatunek obcy rośnie poza tym w północnej Afryce oraz na rozległych obszarach w Ameryce Północnej^[3].

W Polsce jest pospolity niemal na całym obszarze, nieco rzadziej rośnie w północno-zachodniej części kraju^[4].

Pokrój

Naga roślina zielna z mięsistym korzeniem, wrzecionowatym lub walcowatym, o zapachu podobnym do marchwi^[5]. Łodyga wzniesiona, bruzdowana, rozgałęziona w górnej części, osiąga od 20 do 100 cm^[5].

Liście

Liście rozety i dolne łodygowe są długoogonkowe, górne – bezogonkowe, wszystkie z pochwiastą nasadą, przy czym pochwa górnych liści jest szeroko obłoniona i na górze wyciągnięta w dwa uszka. Blaszki liści są podwójnie- lub potrójnie pierzastodzielne, o równowąskich i zaostrzonych łatkach^[5].

Kwiaty

Drobne, białe lub rzadziej różowe, zebrane w liczne baldachy złożone o 5–16 szypułach zakończonych licznokwiatowymi baldaszkami. Pokryw i pokrywek brak lub składają się co najwyżej z pojedynczych listków (do trzech maksymalnie). Płatki korony są odwrotnie jajowate do zaokrąglonych, w górnej części wycięte, z łatką zagiętą do wnętrza kwiatu. Płatki skierowane na zewnątrz baldaszka z reguły są nieco większe od pozostałych (osiągają do 1,5 mm długości)^[5].

Owoce

Rozłupnia, złożona z dwu rozłupek o długości 3–6 mm i szerokości do 1,5 mm. Owoce w stanie dojrzałym są brunatne z białawymi żebrami, łukowato wygięte^[5].

Gatunki podobne

Od innych roślin selerowatych o białych lub zaróżowionych kwiatach oraz silnie podzielonych liściach o wąskich łatkach różni się brakiem lub co najwyżej szczątkową obecnością pokryw i pokrywek^[6].

Rozwój

Roślina dwuletnia i bylina^[5]. W pierwszym roku rozwija się rozeta liści odziomkowych oraz gruby korzeń palowy. Roślina gromadzi w korzeniu substancje zapasowe. Jesienią, kiedy wchodzi w okres spoczynku, większość liści obumiera. Wczesną wiosną drugiego roku wyrastają liście odziomkowe, a następnie łodygi kwiatostanowe^{[potrzebny przypis]}. Kwitnie od maja (rzadziej od kwietnia) do czerwca (rzadziej do lipca)^[5].

Cechy fitochemiczne

Nasiona zawierają 3–7% olejku eterycznego^[7]. Głównymi składnikami olejku są: karwon (ok. 60%) oraz limonen (terpen), a także aldehyd kuminowy. Nasiona zawierają również flawonoidy, kwasy organiczne (w tym kwas kawowy), substancje azotowe (20%), cukry proste (3%), skrobię (4%), olej tłusty (12–20%), garbniki, żywice, woski.

Ekologia

W stanie dzikim rośnie na łąkach i pastwiskach oraz przydrożach^[5]. Hemikryptofit^[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Arrhenathertalia^[8].

Nazwy ludowe i zwyczajowe to: karolek, karulek, kmin polny^[7], karolek pospolity, kinin, karulek pospolity, karba^[9].

Surowiec zielarski

Owoc kminku (Carvi fructus) – cała, wysuszona rozłupka, zawierająca nie mniej niż 30 ml/kg olejku kminkowego^[10]. Olejek jest przezroczystą, żółtawą cieczą o przyjemnym zapachu i lekko piekącym smaku.

Działanie

Przeciwskurczowo w obrębie przewodu pokarmowego, poprawia trawienie, działa wiatropędnie, pobudza wydzielanie soku żołądkowego i laktację, działa bakteriobójczo^[11].

Zastosowanie

W spastycznych dolegliwościach żołądkowo-jelitowych, wzdęciach, kolce niemowlęcej (powyżej 6 miesiąca życia). Odwary stosuje się w zaburzeniach trawienia u dzieci i osób starszych, w przypadku braku łaknienia, w nadmiernej fermentacji, nudnościach oraz nieregularnych wypróżnieniach^[12].

Nasiona, o aromatycznym zapachu i lekko piekącym, korzennym smaku, stanowią przyprawę do^{[potrzebny przypis]}:

• sałatek, past;
• kapusty, pieczonych jabłek i sera;
• potraw smażonych lub zawierających dużą ilość tłuszczu: kotletów zbożowych, omletów;
• wypieków: chleba, paluszków i pasztecików;
• zup: grzybowej, ziemniaczanej, kapuśniaku.
• składnik wódek (kminkówka) i likierów (alasz).

Korzeń wykształcany w pierwszym roku wegetacji nadaje się do spożycia, może być np. gotowany i przyrządzany podobnie do korzenia marchwi^{[potrzebny przypis]}.

Najlepsze rejony do uprawy w Polsce to Żuławy i północna Polska. Wymaga żyznych, wilgotnych i ciepłych gleb. Uprawiany z siewu nasion do gruntu. Siew należy wykonać w okresie marzec – kwiecień, najpóźniej w czerwcu. Współrzędnie można wysiać rośliny jednoroczne (np. kolendrę, groch, czarnuszkę), których zbiór przeprowadza się w pierwszym roku. Zbiór kminku odbywa się w drugim roku, w pierwszej połowie lipca, kiedy zaczynają zmieniać kolor z zielonego na brązowy. Owoce zbiera się dojrzałe – czerwono-brunatne. Dojrzałe owoce bardzo łatwo się osypują, dlatego zbiór należy przeprowadzać wcześnie rano, gdy są jeszcze mokre. Plon owoców to średnio 2 t/ha. Kminek jest odporny na wymarzanie. Główni eksporterzy: Holandia, Węgry^{[potrzebny przypis]}.

Historia uprawy

Kminek został znaleziony podczas wykopalisk z młodszej epoki kamiennej. Znany był już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie jako środek ułatwiający trawienie potraw z nasion roślin strączkowych. Według traktatu O sztuce kulinarnej Rzymianie stosowali go nie tylko jako przyprawę do bobu i grochu, ale także do sosów i mięs^[13]. Stosowany także szeroko w średniowiecznej Europie.