Lucjusz Kasjusz Hemina

Lucjusz Kasjusz Hemina, łac. Lucius Cassius Hemina (II w. p.n.e.) – historyk rzymski, pierwszy znany annalista, który swoją pracę napisał po łacinie.

Brak szerszych informacji na jego temat. Kilkutomowe dzieło, które wyszło spod jego ręki, nie zachowało się, przetrwały z niego tylko fragmenty. Na ich podstawie przyjmuje się, że w księdze I przedstawił dzieje miast w Lacjum, jak i całej Italii oraz losy Eneasza, zaś w następnej historię Romulusa i Remusa, założenie Rzymu oraz koleje miasta za panowania królów i w okresie republiki, aż do końca wojny z Pyrrusem. Natomiast w księgach III i IV opisał pierwszą i drugą wojnę punicką.

Inspirował się dziełem historycznym Katona Starszego, nie tylko posługując się tym samym językiem, ale wykazując duże zainteresowanie kwestiami dziejów poszczególnych miast Italii, obyczajów i wierzeń. Jednak nie wywarł większego wpływu na innych rzymskich historyków.

Niewiele wiadomo na jego temat, poza tym, że wedle informacji podanych przez Cenzorynusa, żył i działał w II połowie II wieku p.n.e., w czasach Quarti ludi saeculares (czwartych igrzysk sekularnych), czyli około 146 roku p.n.e. Wywodził się z rodu plebejskiego o konserwatywnych poglądach^[1].

Kasjusz Hemina zaliczany jest do annalistów średnich. Napisał pracę poświęconą dziejom Rzymu, od Eneasza po czasy jemu współczesne, która jednak nie zachowała się w całości, przetrwało z niej 40 fragmentów^[2]. Nosiła najpewniej tytuł Annales („Roczniki”), choć w źródłach występowała także jako Historiae („Dzieje”)^[a] i prawdopodobnie liczyła 4 księgi. Wysunięto przypuszczenie, że mogła być obszerniejsza i obejmować od 5 do 7 ksiąg, jednak praktycznie wszystkie zachowane urywki pochodzą z czterech pierwszych^[3]. Tytuł księgi czwartej (Bellum Punicum posterior)^[b] stanowi podstawę do datowania opublikowania całej pracy na lata przed 149 rokiem p.n.e., kiedy to wybuchła III wojna punicka^[4].

Tym co wyróżniało tego autora od poprzednich annalistów było użycie języka ojczystego, w ten sposób stał się najstarszym rzymskim dziejopisem, który w pracy o charakterze annalistycznym (rocznikarskim) posługiwał się łaciną. Najprawdopodobniej zainspirował się dziełem Katona Starszego Origines^[5].

Przyjmuje się, na bazie zachowanych urywków, że w księdze I przedstawił dzieje miast w Lacjum, jak i całej Italii oraz losy Eneasza, zaś w następnej historię Romulusa i Remusa, założenie Rzymu oraz koleje miasta za panowania królów i w okresie republiki, aż do końca wojny z Pyrrusem. Natomiast w księgach III i IV opisał pierwszą i drugą wojnę punicką^[6].

Wśród zachowanych fragmentów najwcześniejszym epizodem było odnalezienie ksiąg Numy Pompiliusza w 181 roku p.n.e., zaś najpóźniejszym wspomniane ludi saeculares. Stosunkowo niewiele urywków dostarcza informacji o wydarzeniach politycznych, poza wzmiankami o walkach w Hiszpanii czy też wywłaszczeniach dokonywanych przez patrycjuszy kosztem plebejuszy^[7]. Widać w nich większe zainteresowanie autora kwestiami dziejów poszczególnych miast Italii, obyczajów i wierzeń, co mogło być efektem kolejnej, poza językiem, inspiracji pracą Katona, jak również dziełem Timajosa^[8]. Na tym polu widać erudycję Kasjusza Heminy i chęć powiązania najdawniejszej przeszłości Italii z Grecją. Określając lata życia Homera i Hezjoda synchronizował je z dziejami Rzymu, dopatrywał się obecności filozofii pitagorejskiej w księgach Numy. Często podejmował wątki etymologii nazw i początków miast (tak postąpił w przypadku osad Aricia i Crustumerium(inne języki)), jak również genezy zwyczajów i instytucji, pisząc między innymi o sztuce lekarskiej, negatywnej ocenie samobójstw, organizacji dni targowych czy jedzeniu ryb morskich. Interesował się ajtiologią kultu bóstw^[c], w zachowanych fragmentach widać mocny wpływ koncepcji Euhemerosa w tłumaczeniu pochodzenia niektórych bogów jako ubóstwionych dawnych władców (Saturn i Faun). Jednocześnie podkreślał wagę właściwego sprawowania obrzędów religijnych, zapewniającego pomyślność państwu^[9].

Na bazie zachowanych urywków można pokusić się o próbę wskazania pewnych cech jego stylu. Na ogół posługiwał się krótkimi zdaniami parataktycznymi, niekiedy podrzędnie złożonymi. Używał praesesns historicum, aliteracji i słownictwa archaizującego. Istotne pod kątem treści wyrazy zwykł umieszczać na początku zdania. Przytaczał także sentencje o charakterze filozoficznym^[10].

Praca Kasjusza Heminy miała zakres podobny do dzieła Pizona Frugi, możliwe, że pod względem rzetelności była lepsza od roczników innego jeszcze annalisty, Gelliusza^[11]. Bywa jednak bardzo surowo oceniana jako praca o charakterze kompilatorskim, o ciężkim, napuszonym stylu i bezkrytycznym stosunku do źródeł oraz mitycznych przekazów^[12].

Praktycznie nie wywarła większego wpływu na innych rzymskich historyków. Ślady korzystania z niej można dostrzec w zachowanych fragmentach dzieła Chronica Korneliusza Neposa, zaś częste odwołania pojawiły się dopiero u Pliniusza Starszego, zainteresowanie nią widać także w pismach późniejszych gramatyków i antykwarystów (Gelliusz, Diomedes, Noniusz Marcellus(inne języki), Serwiusz, Makrobiusz, Pryscjan), połowa z zachowanych fragmentów pochodzi z ich dzieł. Możliwe jednak, że znali ją nie bezpośrednio, lecz z dzieł Warrona. Przywołują Annales Kasjusza Heminy także pisarze chrześcijańscy, Tertulian, Minucjusz Feliks czy Laktancjusz, a ponadto także autor anonimowego zarysu Origo gentil Romanae (Początki narodu rzymskiego) z najprawdopodobniej IV wieku n.e., części Corpus Aurelianum^[13].

Zachowane fragmenty zostały wydane drukiem w Historicorum Romanorum reliquiae Hermanna Petera i L’annalistique romaine Martine Chassignet^[14].

• Mieczysław Brożek: Historia literatury rzymskiej w starożytności. Zarys. Wyd. 2 popr. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1976.
• Max Cary, Howard Hayes Scullard: Dzieje Rzymu. Od czasów najdawniejszych do Konstantyna. Przeł. Jerzy Schawkopf. T. 1. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992. ISBN 83-06-01859-1.
• Maria Cytowska, Hanna Szelest, Ludwika Rychlewska: Literatura rzymska. Okres archaiczny. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1996. ISBN 83-01-12096-7.
• Maria Jaczynowska: Dzieje Imperium Romanum. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1995. ISBN 83-01-11924-1.
• Józef Korpanty: Historiografia rzymska epoki archaicznej i cycerońskiej. Wrocław-Warszaw-Kraków-Gdańsk: Polska Akademia Nauk, 1977, seria: Nauka dla wszystkich, nr 273.
• Ignacy Lewandowski: Historiografia rzymska. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 2007. ISBN 978-83-7177-406-0.
• Mała encyklopedia kultury antycznej A–Z. Red. Zdzisław Piszczek. Wyd. 6. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 136–137 (hasło Cassi Kasjusze). ISBN 83-01-03529-3.
• Edward Alfred Mierzwa: Historia historiografii. T. I: Starożytność – Średniowiecze. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, 2002. ISBN 83-7322-055-0.
• Herbert Myśliwiec: Cassius Hemina, Lucius. W: Słownik pisarzy antycznych. Red. Anna Świderkówna. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1982, s. 128–129. ISBN 83-214-0141-4.