S-400 Triumf

S-400 Triumf

Informacje podstawowe
Inne nazwy	S-300PMU3 SA-21A (Growler A) SA-21B (Growler B)
Warstwa obrony	wyższa terminalna, terminalna
Platforma systemu	mobilna-drogowa
Państwo	Rosja
Producent	Ałmaz-Antiej / Fakel
Wejście do służby	28 kwietnia 2007
Status systemu	operacyjny
Pociski
Pociski	• 48N6DM • 9M96, 9M96E • 9M96E2 • 40N6
System
Wyrzutnia	TEL: TP85TE2, 5P85SE2
Liczba pocisków	cztery
Radary
Nazwa / model	• wykrywania: 64N6E2 • naprowadzania: Kod NATO Grave Stone
Inne elementy systemu
Moduł zarządzania walką	55K6E
Multimedia w Wikimedia Commons

S-400 Triumf (ros. C-400 Триумф) – rosyjski system rakietowy czwartej generacji typu ziemia-powietrze, opracowany przez Centralne Biuro Konstrukcyjne Ałmaz-Antiej, stanowiący wersję rozwojową systemu S-300PMU (Kod NATO: SA-10C). Początkowo był znany jako S-300PMU3 później przemianowany na S-400 (Kod NATO: SA-21 Growler^[1]).

System S-400 ma cechować się zwiększoną skutecznością w zwalczaniu samolotów o niskiej skutecznej powierzchni odbicia

^[2][3].

Pod koniec lat 70. XX wieku przyjęto w ZSRR na uzbrojenie nowoczesny system przeciwlotniczy S-300P, charakteryzujący się wykorzystaniem po raz pierwszy w ZSRR rakiet odpalanych pionowo z pojemników startowych. Obok rozwoju tego systemu, na początku lat 80. podjęto już w biurze konstrukcyjnym Ałmaz prace nad systemem nowej generacji^[4]. Wymagania taktyczne sformułowano w 1986 roku i wtedy też pojawiło się oznaczenie S-400^[4]. Zakładano zwiększenie zasięgu do 300–400 km oraz liczby zwalczanych równocześnie celów^[5]. Nowy system miał jednak zachować pokrewieństwo z rodziną S-300P, w tym zunifikowane miały być wyrzutnie i zachowana możliwość odpalania starszych pocisków^[5].

Budowa S-400 rozpoczęła się w późnych latach 90 XX w. System został oficjalnie zapowiedziany w styczniu 1999 roku. 12 lutego przeprowadzono pierwsze testy, które zakończyły się powodzeniem. Początkowo S-400 był testowany z wykorzystaniem rakiet używanych przez S-300, jednak z powodu niewiele lepszych osiągów od swoich poprzedników, zdecydowano się na opracowanie nowego typu rakiet. S-400 otrzymał cztery nowe typy rakiet, 9M96E i 9M96E2 o zasięgu odpowiednio 40 i 120 km oraz rakiety dalekiego zasięgu 48N6E3/48N6DM i 40N6 zdolną niszczyć cele w odległości 400 km^[6]. 28 kwietnia 2007 roku system S-400 został formalnie przyjęty na uzbrojenie rosyjskich sił zbrojnych^[7].

System S-400 ugrupowany jest w bataliony z 8 do 12 wyrzutni mieszczących po cztery pociski w każdej. Wykrywanie celów zapewnia system radarowy Niebo-M, w którego skład wchodzi radar RLM-M (55Zh6UME) pracujący na falach o dużej długości, co umożliwia wykrywanie celów na dużych dystansach (400 km), w tym celów o obniżonej sygnaturze radarowej jak samoloty z wysokimi charakterystykami stealth. Z uwagi jednak na użycie przez RLM-M fal o dużej długości, radar nie daje obrazu sytuacji o dużej rozdzielczości, co uniemożliwia określenie dokładnej pozycji celu, a więc pobranie namiaru bojowego i naprowadzanie pocisków rakietowych. Toteż Niebo-M uzupełniany jest w batalionie pracującym w paśmie L radarem RLM-S (55Zh6ME). Pasmo L jest obok w pasm S, C, X oraz Ku najczęściej wykorzystywanym pasmem przy wykrywaniu celów zapewniającym rozdzielczość wystarczającą do pobrania namiaru bojowego i naprowadzania na cel^[8]. Ostatnim elementem systemu jest pracujący w paśmie X radar RLM-S. Radary pracujące na falach o wysokiej częstotliwości nie są jednak w stanie wykryć obiektów stealth z dużej odległości, toteż założeniem systemu S-400 jest wskazanie przez radar RLM-M ogólnego kierunku w którym znajduje się obiekt stealth, co umożliwia wcześniejsze przygotowanie pracujących w pasmie X radarów na wykrycie obiektu stealth, gdy ten znajdzie się w niewielkiej odległości (34 km w przypadku samolotu F-35)^[8]. W skład batalionu wchodzi także mobilne centrum dowodzenia 55K6E na podwoziu samochodowym, najczęściej 8 wyrzutni typu TEL TP85TE2 lub 5P85SE2 oraz mobilny maszt 40W6MR^[8].

Według oficjalnego stanowiska Rosji dla rosyjskich mediów, system S-400 był testowany 32 raz w sześciu różnych ćwiczeniach i nie wydarzył się ani jeden test nieudany, co najprawdopodobniej jest dezinformacją^[8][a]. Rosja nie ujawniła też rodzajów przechwytywanych przez system celów, zaś fakt że wszystkie testy odbywały sie w ramach ćwiczeń, sugeruje że Rosja nie przeprowadzała testów podczas fazy konstrukcyjno-rozwojowej systemu^[9]. Dostępne informacje sugerują że Rosja jest jednym z nielicznych krajów które nie ujawniają żadnych informacji o nieudanych testach, zaś 100% testów kończy się sukcesem^[9][8][b].

S-400 może korzystać z czterech nowych typów rakiet (48N6E3, 40N6, 9M96E, 9M96E2), a także z rakiet używanych przez poprzedni system S-300PMU2 Faworit (48N6E, 48N6E2). W rezultacie S-400 może być uzbrojony w zestaw różnych rakiet, co zapewnia dużą uniwersalność oraz umożliwia dostosowanie do danego zagrożenia.

• 48N6E3/48N6DM – pierwsza z nowych rakiet dalekiego zasięgu dla systemu S-400, będąca wersją rozwojową 48N6E2, o zasięgu 240 km.
• 40N6 – rakieta dalekiego zasięgu, mogąca zwalczać cele powietrzne na odległość 400 km^[10]. Rakieta ta ma min. za zadanie niszczenie samolotów kontroli i wczesnego ostrzegania AWACS, JSTARS.
• 9M96E, 9M96E2 – jednostopniowe rakiety o zasięgu odpowiednio 40 i 120 km, przeznaczone do zwalczania samolotów oraz wszelkiego typu broni lotniczej. Są lżejsze i mniejsze od odpowiedników używanych przez inne systemy S-300. Prawdopodobieństwo trafienia ma wynosić 0,9 dla samolotów załogowych i 0,8 dla bezzałogowych. Rakieta może manewrować przy przeciążeniach sięgających 20 G i wysokościach do 35 km^[6][c].

Aktualnie Rosja posiada 7 pułków uzbrojonych w systemy S-400. Do 2020 roku Rosjanie planują mieć na uzbrojeniu 12 pułków (każdy z nich składa się z trzech dywizjonów, z których każdy składa się z 8 wyrzutni)^[10], choć według wcześniejszych doniesień Władimir Putin deklarował, że siły zbrojne Rosji otrzymają kompletne uzbrojenie dla 28 pułków^[12][13][14]. System rakietowy rozlokowany jest m.in. w Królewcu^[15] oraz wokół Moskwy^[10]. Dwie baterie przebazowano do Syrii (rozmieszczono je w muhafazach Latakia i Hama), gdzie Rosjanie wspierają siły Baszszara al-Asada w tamtejszej wojnie domowej^[16].

Arabia Saudyjska zamówiła system S-400 w październiku 2017 roku^[17]. Szacowany koszt dywizjonu w przypadku kontraktu dla Arabii Saudyjskiej to ok. 320 milionów dolarów, przy koszcie jednego pojazdu 40–50 milionów^[18][19].

W mediach pojawiały się informacje o możliwości sprzedaży systemu do Kazachstanu i Białorusi po roku 2015^[20].

Według doniesień prasowych, użytkownikiem S-400 będą także Chiny^[14]. Zamówienia mają dotyczyć dostawy co najmniej sześciu dywizjonów (48 wyrzutni) S-400, a wartość kontraktu ma przekraczać 3 mld dolarów^[21]. Chiny ubiegały się o możliwość zakupu S-400 już od pewnego czasu, jednak Rosja w obawie przed nadmiernym wzmacnianiem potęgi militarnej Chin, nie zezwalała na eksport tak nowoczesnej broni^[22]. Pierwsze jednostki miały być skierowane na obszar Chin w rejonie Tajwanu, co pozwoliłoby kontrolować przestrzeń powietrzną nad wyspą^[23]. Tymczasem jeden transport S-400 do Chin został uszkodzony przez sztorm i zniszczony przez Rosjan^[24].

5 paź. 2018 r. Indie podpisały kontrakt na kupno systemu^[25]. USA wyraziły niezadowolenie z tego wydarzenia^[26].

W lipcu 2019 roku Turcja została pierwszym eksportowym użytkownikiem systemu^[27].

System S-400 został skierowany do służby operacyjnej w 2007 roku, i choć odniósł sukcesy podczas rosyjskiej pełnoskalowej inwazji na Ukrainę, jego udziałem stały się też spektakularne porażki^[8].

W kwietniu 2017 roku rozstawiony w Latakii rosyjski batalion S-400 nie przechwycił 60 amerykańskich pocisków manewrujących wystrzelonych na syryjską bazę lotniczą Shayrat w Hims^[8]. Przy deklarowanym przez Rosję zasięgu 400 km rosyjskiego systemu, baza Shayrat znajdowała się około 150 kilometrów od miejsca stacjonowania S-400 w Latakii^[8].

Systemy S-400 używane są przez Rosję podczas rozpoczętej przez Rosję w 2022 roku . Nie są znane szczegóły użycia tego systemu w walkach na Ukrainie, jednak według niektórych informacji 25 lutego 2022 roku pociskiem z systemu S-400 zestrzelony został należący do sił powietrznych Ukrainy samolot myśliwski Su-27 pilotowany przez płk. Ołeksandra Oksanczenkę^[28]. Pocisk którym zestrzelony został samolot Oksanczenki wystrzelony został z terytorium Białorusi, zas przechwycenie nastapiło w niedaleko Kijowa w odległości ok. 150 km od wyrzutni^[29]. Ukraińskie samoloty Su-27 od czasów radzieckich nie były jednak znacząco unowocześniane, nie były więc wyposażone w jakiekolwiek środki walki elektronicznej, wiele zaś ukraińskich samolotów nie dysponowało nawet urządzeniami ostrzegającymi o zagrożeniach i zbliżających się pociskach rakietowych^[29]. Nie znane są łączne ukraińskie straty zadane przez pociski systemu S-400, jednak wraz z napływem na Ukrainę pomocy wojskowej z państw zachodnich, w tym pocisków antyradarowych AGM-88 HARM, pocisków manewrujących Storm Shadow i systemów rakietowych HIMARS oraz dzięki odpowiedniemu użyciu ukraińskiej konstrukcji pocisków manewrujących Neptun, siły rosyjskie zaczęły ponosić straty w systemach S-400, które same stały się celem ukraińskich ataków^[30][31]. Do września 2023 roku, rosyjskie wojska straciły elementy bądź nawet cały batalion systemu S-400 w co najmniej 5 przypadkach^[30][32]. W czasie jej trwania, system ten nie okazał się tak skuteczny jak wynikało z wcześniejszych rosyjskich deklaracji, jednak oprócz zwalczania celów powietrznych, rosyjskie systemy S-400 używane są przez Rosję do ataku na cele lądowe na Ukrainie^[32].

• Tomasz Szulc. Rosyjski system obrony przeciwlotniczej S-400 Triumf. „Nowa Technika Wojskowa”. 11/2007, listopad 2007. Warszawa: Magnum-X. 
• Shea Cotton, Jeffrey Lewis: The Global Missile Defense Race: Strong Test Records and Poor Operational Performance. NTI, 16 kwietnia 2021. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).
• Alex Hollings: The S-400 myth: why Russia's air defense prowess is exaggerated. Sandboxx, 21 lipca 2022. [dostęp 2024-08-26]. (ang.).
• Maksymilian Dura: Rosyjska „prawda” o systemie S-400. Defence24, 26 Stycznia 2017. [dostęp 2024-08-27]. (pol.).
• Almaz S-300P/PT/PS/PMU/PMU1/PMU2 Almaz-Antey S-400 Triumf SA-10/20/21 Grumble/Gargoyle. ausairpower.net, 27 stycznia 2014. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).
• Russia’s S-400 Missile System Gains First Blood in Ukraine: Su-27 Shot Down 150km Away. militarywatchmagazine.com, 6 marca 2022. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).
• Ellie Cook: Russia's S-400 Air Defense Systems Are Being Cut to Shreds. Newsweek, 20 września 2023. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).
• Ellie Cook: Ukraine Says 'Flawless' New Missile Wiped Out Russian S-400 'Triumf' System. Newsweek, 27 sierpnia 2023. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).
• Carlin Maya: S-400: Russia's Dangerous Missile System the Air Force Truly Worries About. National Interests, 12 stycznia 2024. [dostęp 2024-08-27]. (ang.).