Skrzydlinka

Gatunek typowy – A. saxatile

Systematyka^[1]^[2]

Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

Nadgromada

Gromada

Podgromada

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

różopodobne

Rząd

kapustowce

Rodzina

kapustowate

Rodzaj

skrzydlinka

Nazwa systematyczna

Aethionema W. T. Aiton
Hortus Kew. ed. 2. 4: 80. Dec 1812^[3]

Typ nomenklatoryczny

A. saxatile (Linnaeus) W. T. Aiton^[3]

Synonimy

Campyloptera Boiss.
Crenularia Boiss.
Eunomia DC.
Iberidella Boiss.
Lepia Desv.
Moriera Boiss.^[4]^[5]

Systematyka w Wikispecies

Multimedia w Wikimedia Commons

Skrzydlinka (Aethionema) – rodzaj roślin z rodziny kapustowatych. Obejmuje ponad 50 gatunków (od co najmniej 54^[6], 56^[7] do 70^[8]) występujących w obszarze śródziemnomorskim i zachodniej Azji, centrum zróżnicowania rodzaju stanowi Azja Mniejsza, gdzie rośnie połowa gatunków tego rodzaju^[9]. 9 gatunków rośnie w Europie. Wiele gatunków jest uprawianych^[8] także w Europie środkowej^[10]. Od podobnych ubiorków różnią się całobrzegimi płatkami korony^[10].

Morfologia

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne lub półkrzewy, rzadziej rośliny jednoroczne lub dwuletnie^[10]. Pędy rozgałęziające się, prosto wzniesione lub podnoszące się, ulistnione, zwykle nagie^[5] i sine^[9], rzadziej owłosione^[5]. Niektóre gatunki kolczaste^[9].
Liście: Skrętoległe, rzadko naprzeciwległe^[9], niewielkie, pojedyncze, całobrzegie, zwykle podługowate lub równowąskie, najczęściej siedzące, rzadziej krótkoogonkowe, często mięsiste lub skórzaste, niebieskozielone^[5]^[10].
Kwiaty: Zebrane w grona, zwykle wielokwiatowe, na cienkich szypułkach^[5]^[10], bez przysadek^[9]. Cztery działki kielicha są wyprostowane lub rozwarte, na szczycie zaokrąglone. Wewnętrzna para działek nieco rozdęta u nasady, podczas gdy zewnętrzna ma zwykle nieco kapturkowatą część szczytową. Cztery płatki korony mają barwę różową, czerwoną, białą lub – rzadko – żółtą. Kształt mają jajowaty, rzadziej podługowaty, u nasady czasem z paznokciem. Pręcików jest 6, przy czym cztery dłuższe mają nitki ze skrzydełkowatymi przydatkami, czasem ząbkowanymi lub palczasto podzielonymi. Zalążnia elipsoidalna, 1–2-komorowa, zwykle z 1–2 zalążkami w każdej z komór. Znamię główkowate siedzące lub na krótkiej szyjce^[5]^[10].
Owoce: Łuszczynka spłaszczona, jajowata, eliptyczna lub zaokrąglona, na brzegu zwykle oskrzydlona^[5]. Zawiera od 1 do 8 jajowatych, brązowych nasion^[5]^[9].

Systematyka

Rodzaj jest siostrzany wobec rodzaju Moriera wraz z którym tworzy plemię Aethionemeae, stanowiące klad bazalny w obrębie rodziny kapustowatych. Wyodrębnienie się tego rodzaju od przodków pozostałych przedstawicieli rodziny nastąpiło ok. 40 milionów lat temu. Pozycja filogenetyczna rodzaju jest potwierdzona ze 100% pewnością w badaniach molekularnych^[7].

Pozycja rodzaju według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)

Rodzaj z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), rzędu kapustowców (Brassicales), kladu różowych (rosids) w obrębie okrytonasiennych (Magnoliophyta)^[2].

Wykaz gatunków^[6]^[10]

Aethionema acarii Gemici & Leblebici
Aethionema alanyae H.Duman
Aethionema arabicum (L.) Andrz. ex DC.
Aethionema armenum Boiss. – skrzydlinka armeńska
Aethionema caespitosum (Boiss.) Boiss.
Aethionema capitatum Boiss. & Balansa
Aethionema carlsbergii Strid & Papan.
Aethionema carneum (Banks & Sol.) B.Fedtsch.
Aethionema cephalanthum (Bornm.) Bornm.
Aethionema cordatum (Desf.) Boiss.
Aethionema coridifolium DC. – skrzydlinka korisolistna
Aethionema demirizii P.H.Davis & Hedge
Aethionema diastrophis Bunge
Aethionema dumanii Vural & Adigüzel
Aethionema edentulum N.Busch
Aethionema erinaceum (Boiss.) Khosravi & Mumm.
Aethionema eunomioides (Boiss.) Bornm.
Aethionema fimbriatum Boiss.
Aethionema froedinii Rech.f.
Aethionema gileadense Post
Aethionema glaucinum Greuter & al.
Aethionema grandiflorum Boiss. & Hohen. – skrzydlinka wielkokwiatowa
Aethionema heterocarpum J.Gay
Aethionema heterophyllum (Boiss. & Buhse) Boiss.
Aethionema huber-morathii P.H.Davis & Hedge
Aethionema iberideum (Boiss.) Boiss. – skrzydlinka ubiorkowata
Aethionema karamanicum Ertugrul & Beyazoglu
Aethionema kopetdaghi Lipsky
Aethionema lepidioides Hub.-Mor.
Aethionema levandowskyi N.Busch
Aethionema lycium I.A.Andersson & al.
Aethionema marashicum P.H.Davis
Aethionema membranaceum DC.
Aethionema munzurense P.H.Davis & Yild.
Aethionema oppositifolium (Pers.) Hedge – skrzydlinka naprzeciwlistna
Aethionema orbiculatum (Boiss.) Hayek
Aethionema papillosum P.H.Davis
Aethionema polygaloides DC.
Aethionema retsina Phitos & Snogerup
Aethionema rhodopaeum D.K.Pavlova
Aethionema rotundifolium (C.A.Mey.) Boiss. – skrzydlinka okrągłolistna
Aethionema saxatile (L.) R.Br. – skrzydlinka skalna
Aethionema schistosum Boiss. & Kotschy – skrzydlinka łupliwa
Aethionema semnanensis Mozaff.
Aethionema speciosum Boiss. & A.Huet
Aethionema spicatum Post
Aethionema stylosum DC.
Aethionema subulatum (Boiss. & Heldr.) Boiss.
Aethionema syriacum (Boiss.) Bornm.
Aethionema thesiifolium Boiss. & Heldr.
Aethionema thomasianum J.Gay – skrzydlinka Thomasa
Aethionema transhyrcanum (Czerniak.) N.Busch
Aethionema trinervium (DC.) Boiss.
Aethionema turcica H.Duman & Aytaç
Aethionema umbellatum (Boiss.) Bornm.
Aethionema virgatum (Boiss.) Hedge

Zastosowanie

Rośliny ozdobne, sadzone w ogrodach skalnych i na rabatach, niewymagające w uprawie. Wymagają stanowisk słonecznych. Najlepiej rosną na glebie piaszczystej, zasobnej w wapń, dobrze zdrenowanej. Rozmnażane są z nasion lub sadzonek^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-10-25] (ang.).
↑ ^a ^b Index Nominum Genericorum (ING). Smithsonian Institution. [dostęp 2013-10-25].
↑ Aethionema. [w:] The Euro+Med Plantbase Project [on-line]. Botanic Garden and Botanical Museum Berlin-Dahlem. [dostęp 2013-10-25]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Aethionema. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2013-10-25]. (ang.).
↑ ^a ^b Aethionema. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2013-10-25].
↑ ^a ^b A. Al-Shehbaz, M.A. Beilstein, E.A. Kellogg. Systematics and phylogeny of the Brassicaceae (Cruciferae): an overview. „Plant Systematics and Evolution”. 259, s. 89-120, 2006. DOI: 10.1007/s00606-006-0415-z.
↑ ^a ^b David J. Mabberley: The Plant-book: A Portable Dictionary of the Vascular Plants. Cambridge University Press, 1997, s. 15. ISBN 0-521-41421-0.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f U.U. Eggli U.U., Aethionema BRASSICACEAE, [w:] U.U. Eggli, R.R. Nyffeler (red.), Dicotyledons: Rosids, Illustrated Handbook of Succulent Plants, Springer, s. 71-72, DOI: 10.1007/978-3-030-93492-7_10 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A–J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 40–41. ISBN 978-83-7506-845-0.