Staw skroniowo-żuchwowy człowieka

Ten artykuł od 2015-12 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł.

Uwagi: poprawić źródła.
Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Staw skroniowo-żuchwowy, SSŻ (łac. articulatio temporomandibularis, ang. temporomandibular joint, TMJ) – w anatomii człowieka parzysty i dwujamowy staw twarzoczaszki, sprzężony czynnościowo ze stawem strony przeciwnej. Staw leży ku przodowi od otworu słuchowego zewnętrznego, u podstawy wyrostka jarzmowego kości skroniowej. Mięśniami wpływającymi na ruchy w stawie są wszystkie mięśnie żucia.

Główka stawowa utworzona jest przez powierzchnię stawową głowy żuchwy, panewkę zaś stanowią część dołu żuchwowego położona do przodu od szczeliny skalisto-bębenkowej, zwana dołkiem stawowym i guzek stawowy wyrostka jarzmowego kości skroniowej. Pomiędzy powierzchniami stawowymi, które pokryte są chrząstką włóknistą znajduje się krążek stawowy dzielący jamę stawową na dwa piętra.

Krążek stawowy jest zbudowany z chrząstki włóknistej. Jego grubość nie jest jednorodna, gdyż jest odbiciem powierzchni stawowych między którymi leży, jest on zatem wypukły w miejscu odpowiadającym dołkowi stawowemu i wklęsły w okolicy guzka stawowego oraz po stronie głowy żuchwy. Przy zwartych szczękach krążek stawowy ustawiony jest niemalże pionowo.

Na powierzchni stawowej krążka stawowego możemy wyróżnić cztery strefy:

• strefa stawowa – chrząstka włóknista,
• strefa proliferacyjna – jedna warstwa komórek mezenchymalnych,
• strefa włóknisto-chrzęstna – sieć włókien kolagenowych, odporna na kompresje,
• strefa uwapniona – utworzona przez chondrocyty, chondroblasty i chrząstkę stawową

Staw wzmacniają więzadła:

• więzadło oboczne (więzadło krążkowe) – łączy krążek z głową żuchwy przyśrodkowo i bocznie umożliwiając niewielkie ruchy zawiasowe głowy żuchwy względem krążka i utrzymując krążek na głowie żuchwy; jest unaczynione i unerwione czuciowo;
  • więzadło oboczne boczne – biegnie od podstawy wyrostka jarzmowego kości skroniowej do bocznej powierzchni szyjki żuchwy; jego przednia część napina się przy maksymalnej retrotruzji, zaś część tylna przy maksymalnej protruzji;
  • więzadło oboczne przyśrodkowe – jest nieznacznym zgrubieniem ściany torebki stawowej i biegnie od okolicy szczeliny skalisto-bębenkowej do szyjki żuchwy;
• więzadło torebkowe – otacza staw, ogranicza ruchy w bok i przyśrodkowo oraz w dół, zapobiega utracie płynu maziowego (tworzy torebkę stawową); jest unerwione proprioceptywnie (czucie głębokie); torebka stawowa jest w miarę luźna, tak, że przy zwichnięciu najczęściej nie jest uszkodzona;
• więzadło skroniowo-żuchwowe (więzadło boczne) – chroni przed nadmiernym ruchem wyrostka kłykciowego żuchwy do tyłu a tym samym urazem tzw. tkanek zakrążkowych i naciągnięciem mięśni skrzydłowych bocznych; wyróżnia się w nim dwie części:
  • wewnętrzną – biegnie poziomo od głowy żuchwy i tylnej części krążka do zewnętrznej części guzka stawowego i wyrostka jarzmowego;
  • zewnętrzną – biegnie skośnie od tylnego brzegu szyjki żuchwy do zewnętrznej części guzka stawowego i wyrostka jarzmowego; dodatkowo ogranicza ruch opuszczania żuchwy (otwierania ust) w górnym piętrze stawu: kiedy więzadło napnie się, dalszy ruch otwierania ust jest w stawie wykonywany przez ruch ślizgowy głowy żuchwy z krążkiem po tylnym stoku guzka stawowego (wysuwanie głowy żuchwy);
• więzadło rylcowo-żuchwowe – biegnie od przedniej powierzchni i końca wyrostka rylcowatego do przyśrodkowej powierzchni kąta żuchwy i tylnego brzegu gałęzi żuchwy; napina się przy doprzednich ruchach żuchwy, ogranicza więc protruzję;
• więzadło klinowo-żuchwowe – biegnie od zewnętrznej powierzchni kolca kości klinowej do przyśrodkowej (wewnętrznej) powierzchni gałęzi żuchwy i języczka żuchwy.

Prawidłowe działanie stawu jest podstawą fizjologii narządu żucia. Polega na wykonywaniu ruchów żuchwy:

• wysuwania i cofania w piętrze górnym stawu (ruch ślizgowy),
• opuszczania (odwodzenia) i podnoszenia (przywodzenia) w piętrze dolnym stawu (ruch zawiasowy w pierwszej fazie odwodzenia, a potem ślizgowy w drugiej fazie),
• ruchów żucia (ruchy boczne), będące kombinacją powyższych.

Staw ten jest unerwiony głównie przez nerw uszno-skroniowy, ale też częściowo przez nerw skroniowy głęboki i nerw żwaczowy.

Krew jest dostarczana do stawu skroniowo-żuchwowego przez tętnicę skroniową powierzchowną, tętnicę oponową środkową, tętnicę szczękową wewnętrzną, tętnicę uszną głęboką, tętnicę bębenkową przednią i tętnicę gardłową wstępującą.

• Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka
• Adam Krechowiecki i Florian Czerwiński: Zarys anatomii człowieka
• Stanisław W. Majewski: Gnatofizjologia stomatologiczna. Normy okluzji i funkcje układu stomatognatycznego. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007. ISBN 978-83-200-3639-8. Brak numerów stron w książce
• Jeffrey P. Okeson: Leczenie dysfunkcji narządu żucia i zaburzeń zwarcia. Lublin: Wydawnictwo Czelej, 2005. ISBN 83-89309-61-0. Brak numerów stron w książce