Sztort

Sztort
dulcian, ang. curtal
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
422.112-71

Aerofon piszczałkowy (instrument dęty właściwy)

Klasyfikacja popularna
instrument dęty drewniany
Podobne instrumenty

fagot, sordun(inne języki)

Multimedia w Wikimedia Commons

Sztort, dulcian – dawny instrument muzyczny z grupy aerofonów stroikowych, prototyp fagotu. Zbudowany jest ze smukłego, jednolitego klocka drewna, w którym wydrążone są dwa równoległe, lekko koniczne kanały połączone u dołu wygiętą w kolanko rurą. Korpus posiada siedem otworów bocznych, podczas gry zatykanych palcami. Drugi kanał jest nieco dłuższy od pierwszego; jego zakończenie stanowi czarę głosową. W otwór wlotowy pierwszego wstawiona jest zakrzywiona metalowa rurka, na którą nasadza się podwójny stroik[1][2][3].

W Polsce miał nazwę sztort[4], w Anglii – curtal[5], we Włoszech i w innych krajach europejskich – dulcian[6].

Budowany był w pięciu[1], czasami w sześciu wielkościach: sopran (dyszkant), alt, tenor, baryton, bas, i kontrabas (w Niemczech pod nazwą Choristfagott[5])[3]. Razem tworzyły rodzinę o łącznej skali od F1 do c2[7]. Niektóre instrumenty dookreślane mianem gedackt miały wylot zakryty perforowaną pokrywką, która – wbrew nazwie oznaczającej całkowicie zamkniętą piszczałkę – tłumiła dźwięk, nie obniżając przy tym jego wysokości[8].

Historia

„Adoracja pasterzy” – obraz Il Grechetta z kościoła św. Łukasza w Genui(inne języki). U dołu muzyk grający na sztorcie

Wynaleziony w XVI wieku, prawdopodobnie we Włoszech, do realizacji generałbasu, jako mniej hałaśliwy niż ówczesne instrumenty dęte blaszane instrument akompaniujący chórom[5]. Należał do najpopularniejszych instrumentów w muzyce renesansu i baroku[7]. Rozpowszechniony był w XVI wieku w kapelach dworskich i kościelnych[1].

W polskich źródłach historycznych pojawił się pod koniec XVI wieku, w piśmiennictwie dotyczącym praktyki muzycznej. Kilkadziesiąt sztuk odnotowanych jest w inwentarzu budowniczego instrumentów Bartłomieja Kiejchera[9].

W XVII wieku sztort został wyparty przez fagot i wyszedł z użycia[1]. Lokalnie (np. w Hiszpanii) używany był bez przerwy do wieku XX[3].

Przypisy

  1. ↑ a b c d Baculewski et al. 2006 ↓, s. 869.
  2. ↑ dulcian, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2024-01-30] .
  3. ↑ a b c Dulcian, or Curtal, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2024-01-30]  (ang.).
  4. ↑ Ekiert 2006 ↓, s. 134.
  5. ↑ a b c curtal, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2024-01-30]  (ang.).
  6. ↑ Drobner 1997 ↓, s. 134.
  7. ↑ a b Baculewski et al. 2006 ↓, s. 205.
  8. ↑ Sachs 2005 ↓, s. 302.
  9. ↑ Kamiński 1971 ↓, s. 92.

Bibliografia

  • Krzysztof Baculewski et al.: Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-13410-0.
  • Mieczysław Drobner: Instrumentoznawstwo i akustyka. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1997. ISBN 83-224-0469-7.
  • Janusz Ekiert: Bliżej muzyki: encyklopedia. Warszawa: Muza SA, 2006. ISBN 978-83-7200-087-3.
  • Włodzimierz Kamiński: Instrumenty muzyczne na ziemiach polskich. Zarys problematyki rozwojowej. Kraków: Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1971. OCLC 830914178.
  • Kurt Sachs: Historia instrumentów muzycznych. Stanisław Olędzki (tłum.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen, 2005. ISBN 83-7233-036-0.

Linki zewnętrzne

  • Prezentacja sztortu, Keith McGowan w serwisie YouTube
  • Sonata na klawesyn i sztort, Giovanni Antonio Bertoli w serwisie YouTube
Kontrola autorytatywna (typ instrumentu muzycznego):
  • GND: 4150859-2
  • PWN: 3894803
  • Britannica: art/curtal-musical-instrument