Zamek w Koźminie Wielkopolskim

Zamek w Koźminie – zamek rycerski z 2 połowy XIV wieku, w kolejnych wiekach przebudowywany.

W latach 1312–1338 Koźmin był miastem królewskim. Budowę murowanego zamku na planie czworoboku rozpoczął prawdopodobnie w drugiej połowie XIV wieku wojewoda poznański Bartosz Wezenborg z Odolanowa. Bartosz Wezenborg otrzymał Koźmin od króla Kazimierza Wielkiego jako sukcesor skazanego na śmierć głodową za zdradę Maćka Borkowica. W latach 1419–1449 zamek rozbudował kasztelan poznański Mościc Przedpełkowicz ze Stęszewa. Od 1449 roku Koźmin znajdował się we władaniu Hińczy z Rogowa. W 1471 roku zamek przeszedł na własność Bartłomieja z Iwanowic, którego ród przyjął nazwisko Koźmińskich.

Na początku XVI wieku Maciej Koźmiński sprzedał swoje dobre Łukaszowi Górce, kasztelanowi poznańskiemu. Andrzej II Górka, starosta generalny Wielkopolski, przekształcił zamek obronny na rezydencję. Renesansowy zamek składał się z trzech piętrowych skrzydeł oraz muru kurtynowego, nad całością dominowała starsza ośmioboczna średniowieczna wieża. Po śmierci Stanisława Górki w 1592 r. majątek przeszedł w ręce Stanisława Czarnkowskiego.

W XVII wieku majątek zakupił wojewoda Stanisław Przyjemski, który rozbudował zamek, nadając mu cechy barokowe. Przyjemski w 1623 gościł na zamku króla Zygmunta III Wazę i jego syna Władysława, a w roku 1627 przyjmował w Koźminie poselstwo szwedzkie. W 1703 r. poprzez małżeństwo z Ludwika Opalińską właścicielem Koźmina został Jan Sapieha. W 1730 roku po śmierci Jana Koźmin przejął jego najstarszy syn Piotr a po nim jego była żona Katarzyna Agnieszka, która sprzedała rezydencję swemu krewnemu Kazimierzowi Nestorowi Sapiesze. W XVIII w. przy południowym skrzydle dobudowano wolnostojący piętrowy budynek. W 1791 klucz koźmiński kupił feldmarszałek kawalerii pruskiej Fryderyk Adolf Kalkreuth. Jego żona Charlotta nakazała rozebrać średniowieczne skrzydło zachodnie i ogłosiła bankructwo.

Po bankructwie, majątek przejął zarząd komisaryczny, który wystawił zamek na licytację, na której w 1841 roku kupił go Karol Zygmunt Graetz. Kolegium Szkolne z Poznania w roku 1855 po negocjacjach odkupiło zamek wraz z parkiem za kwotę 9 tys. talarów. W czasie prace remontowych mających na celu przekształcenia istniejącego gmachu w ewangelickie seminarium nauczycielskie doszło do zawalenia się skrzydła północnego i osunięcia dachu, co odroczyło termin otwarcia szkoły na rok 1865.

W czasie Powstania Wielkopolskiego, zamek pełnił funkcję siedziby sztabu i szpitala wojskowego. W 1919 r. w zamku uruchomiono kursy nowego, katolickiego seminarium, które funkcjonowało w nim do 1939 roku. Po 1945 roku w gmachu zamkowym ulokowano szkołę i Muzeum Ziemi Koźmińskiej^[1].

• 
  1843
• 
  1917
• 
  1917
• 

• Kajzer Leszek, Salm Jan, Kołodziejski Stanisław, Leksykon Zamków w Polsce, wyd. 2, Warszawa: Arkady, 2022, s. 233-234, ISBN 978-83-213-5213-8, OCLC 830274915 (pol.).
• Monografia Koźmina Wielkopolskiego i okolic. pod red. M. Pietrowskiego i A. Wędzkiego, Koźmin Wlkp. 2006