Cvijetin Todić

Cvijetin Todić
Mesto rođenjaStriježevica
 Austrougarska
Datum smrti0. 12. 1947. (37 godina)
Mesto smrtiRaičevo kod Brezika
 FNRJ
VojskaJugoslovenska vojska
Jugoslovenska vojska u otadžbini
KomandantOzrenski korpus JVuO
Bitke/ratoviUstanak u NDH
Četnički puč u Ozrenskom partizanskom odredu
Operacija Teufel
SupružnikTrivuna Topalović

Cvijetin Todić je bio četnički vođa iz istočne Bosne, tokom Drugog svetskog rata.

Todić je početkom ustanka u NDH bio komandant bataljona Ozrenskog partizanskog odreda, a nakon četničkog puča koji je organizovao, preuzima odred, proglašava ga četničkim i postaje komandant Ozrenskog četničkog odreda. Nakon toga, napušta ustanak i postpisuje sporazum o saradnji sa NDH i nemačkim vlastima o zajedničkoj borbi protiv partizana. Ovo savezništvo će, uz jedan veći incident, ostati na snazi do kraja rata.

Rođen je u selu Striježevica na Ozrenu 1910, a ubijen je od OZNA-e 1947.

Drugi svetski rat

Ustanak u istočnoj Bosni

Glavni članci: Istočna Bosna u Narodnooslobodilačkoj borbi i Ozrenski partizanski odred (Bosna)

Početkom ustanka u NDH, nije bilo izražene podele na partizane i četnike. Od osnivanja Ozrenskog partizanskog odreda, Cvijetin Todić je bio u njegovom štabu, najpre kao komandant Dobojskog sektora,[1] a kada su sektori prerasli u bataljone, onda i komandant 2. bataljona.[2]

Između Todića i štaba odreda je veoma rano došlo do neslaganja po pitanju odnosa prema zarobljenim muslimanima i Hrvatima. Partizani su domobranske vojnike, kao prisilno regrutovane, po pravilu puštali, osim ako se dokazalo da su vršili zločine.[1] Međutim, četnički orjentisani borci su ih htjeli ubijati. Najtipičniji primjer toga bio je sukob Đoka Sešlaka i Cvijetina Todića, decembra 1941. godine:

Naime, u to vrijeme, našim borcima kod rijeke Krivaje predala se jedna satnija domobrana sa dva podoficira i dva oficira. Oficiri su bili naši ljudi — Ismet Mujezinović i Rudi Petovar. Zahvaljujući njihovoj inicijativi, došlo je do predaje ove satnije. Zarobljenici su, po predaji, dovedeni u Konak kod manastira Ozrena i povjereni na čuvanje četi iz Bosanskog Petrovog Sela (Petrovačka četa), kojom je komandovao Đoko Sešlak. U odsustvu Todora Vujasinovića, odredom je komandovao Cvijetin Todić.

Jednog dana, Todić je telefonski izdao naređenje Đoki Sešlaku da likvidira sve zarobljene domobrane. Đoko je to odbio i rekao Cvijetinu, za koga je već znao da je pročetnički orijentisan, da on njega ne priznaje za komandanta odreda, te da stoga neće izvršiti njegovo naređenje. Zahvaljujući stavu partijske ćelije Petrovačke čete, ovi ljudi su spašeni.[1]

– Sećanje jednog od boraca Ozrenskog odreda

Četnički puč i napad na partizane

Petar Miljanović, politički komesar Husinske čete i narodni heroj, ubijen u Cvijetinovom puču.

Aprila 1942. na teritoriju Ozrenskog partizanskog odreda stigao je Prvi istočnobosanski proleterski (ili udarni) bataljon, sastavljen od prekaljenih boraca Romanijskog, Zeničkog i Ozrenskog partizanskog odreda, koji je vodio Svetozar Vukmanović Tempo.[3] Zadatak Udarnog bataljona bio je da sredi situaciju u Ozrenskom odredu, gdje su četnički elementi počeli razbijati borbeno jedinstvo boraca.[1] Za 18. april bilo je zakazano savjetovanje u selu Brezicima, na koje su pozvani predstavnici vojnih i pozadinskih vlasti Ozrenskog odreda i veći broj uticajnih ljudi i mještana sa ove teritorije.[3] Dok su se borci odmarali u Brezicama, a štabovi Udarnog bataljona i Ozrenskog odreda kovali planove, Cvijetin Todić je, pomognut oficirima koje je Draža Mihailović poslao iz Srbije, organizovano četničku pobunu.[3] Okupivši oko 200-300 naoružanih četnika, on je rano ujutro 18. aprila napao sabrane partizanske vođe i proleterski bataljon.[1]

Borba se za tren oka rasplamsala kod svih četa. Četnici su bili prodrli do Škole koja se nalazila u centru sela. Cvijetin Todić je sa oko 350 četnika izvršio iznenadni mučki napad na naš bataljon u Brezicima. Potpuno iznenađenu Četvrtu četu, koja je bila najisturenija, četnici su uspjeli donekle da razbiju.[3]

– Mitar Mirić, jedan od boraca

Prilikom napada, Treća četa je pretrpjela najviše gubitaka, jer je bila prva na udaru četnika i potpuno iznenađena.[1] U borbi s četnicima poginuo je i politički komesar Husinske čete Petar Miljanović,[4] a ranjen je i sam komandant Ozrenskog partizanskog odreda, Todor Vujasinović. Sutradan, 19. aprila, proleterski bataljon, ozrenski štab i nešto boraca napuštaju teritoriju Ozrena.[3] Nakon njihovog povlačenja, Cvijetin Todić preuzima komandu nad svim jedinicama Ozrenskog odreda, proglašava ga četničkim, i kreće u potjeru za preostalim partizanima i ranjenicima.[3]

Ubrzo potom, povezuje se sa Nijemcima i vlastima NDH i sa njima sklapa sporazum o međusobnoj saradnji.[3]

Suradnja sa NDH

Glavni članak: Suradnja četnika sa NDH

Cvijetin Todić je, zajedno sa drugim četničkim zapovjednicima, sklopio sporazum o suradnji sa vlastima NDH 28. maja 1942. u selu Lipac.[5][6][7] Dogovoreno je priznanje NDH i njenog poglavnika, prekid neprijateljstava sa NDH i pružanje borbene podrške snagama NDH u borbi protiv partizana. Ustaše su se obavezale prepustiti četnicima samoupravu na njihovoj teritoriji, uz kontrolu organa NDH, dozvoliti četnicima nošenje oružja radi borbe protiv partizana, snabdijevati četnike municijom, zbrinjavati četnike ranjene u borbi protiv partizana u bolnicama NDH i slično.[8]

Ugovor je takođe preveden na njemački i dostavljen nadležnoj komandi Vermahta.[9]

Incident i nemačka odmazda

Glavni članak: Operacija Teufel
Pripadnici 369. vražje divizije

U proljeće 1943. godine, na Ozrenu su ponovo ojačali partizani, oživele su diverzije na prugama,[10] a Cvijetin Todić nije mogao držati svoje borce pod kontrolom.[10] 28. marta 1943. general Lüters je izdao naredbu o razoružanju neposlušnih četničkih odreda.[11] Težak incident dogodio se 6. aprila 1943, kada su pripadnici Ozrenskog četničkog odreda na svom kontrolnom punktu zaustavili patrolu 369. legionarske divizije, i ubili 6 vojnika.[12] Kao mera odmade, polovinom aprila 1943. godine jedan puk 369. divizije sredinom aprila prokrstario je Ozrenom, sa zadatkom da »pročešlja« šume i razoruža ozrenske četnike.[12]

Nemci su poslali na ozrenske četnike jedan puk 369. "Vražje" divizije. Na nekim mestima su naišli na otpor. Jovan Bajkanović prikupio je oko sebe borce i u žestokom okršaju poginuo.[10] »Vražja divizija« je prokrstarila ozrenskim krajem paleći sela.

369 divizija završila operaciju na planini Ozren. Pošto je teren veoma nepovoljan za vojne operacije, manjim četničkim grupama pošlo je za rukom, da se povuku prema jugoistoku. Četnička sela i uporišta na Ozrenu su potpuno uništena.[13]

– Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 17. aprila 1943.

369 divizija javlja, da sprovodi operaciju na Ozrenu, ali da su četnici uspeli da umaknu i da se ponovo sakupe na prostoru 40 km severozapadno od Sarajeva.[13]

– Ratni dnevnik Vrhovne komande Vermahta od 26. aprila 1943.

Tokom akcije uhićeni su i neki ozrenski partizani, koji su zajedno sa pohvatanim stanovništvom otjerani u logor Sajmište.[10] Nakon operacije Teufel III trebalo je da dođe i do nastavka (Teufel IV), ali je Cvijetin Todić na pregovorima početkom maja 1943. uspeo da izgladi odnose i ponovo zadobije nemačko poverenje, pa je ugovor o suradnji obnovljen, a operacija otkazana. 369. legionarska divizija zaključila je 1. maja 1943. s Ozrenskim i Zeničkim četničkim odredom nove ugovore, u kojima su četnici obećali da se neće sukobljavati s njemačkim i NDH snagama, da će se uzdržati od sabotaže, te da će u roku od pet dana predati dio oružja. Istovremeno su Nijemci zajamčili četnicima da se neće poduzimati »nikakva protuzakonita djela protiv srpskog stanovništva«.[11]

Dolazak Mihailovića u Bosnu

Glavni članak: Bosanska golgota
Četnički zbor u Osječanima, oktobra 1944. Drugi sa desna (viri) Cvijetin Todić.

Izvori

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 ISTOČNA BOSNA U NOR-u, knjiga 1.
  2. ↑ Branko Latas, Milovan Dželebdžić: Četnički pokret Draže Mihailovića 1941-1945
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 Sarajevo u revoluciji
  4. ↑ Hronologija narodnooslobodilačkog rata 1941-1945
  5. ↑ PREDLOG ŠTABA OZRENSKOG ČETNIČKOG ODREDA OD 10. MAJA 1942. KOMANDANTU 4. DOMOBRANSKE DIVIZIJE ZA SASTANAK RADI SKLAPANjA SPORAZUMA O SARADNjI U BORBI PROTIV NOP, Zbornik dkumenata i podataka NOR-a, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 1 (1941. i 1942. godina), Vojnoizdavački zavod, Beograd - dokument broj 82
  6. ↑ ZAPISNIK O SPORAZUMU IZMEĐU PREDSTAVNIKA OZRENSKOG, TREBAVSKOG I ODREDA »KRALj PETAR II« I NDH OD 28. MAJA 1942. O SARADNjI U BORBI PROTIV NOP-a U ISTOČNOJ BOSNI, Zbornik dkumenata i podataka NOR-a, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 1 (1941. i 1942. godina), Vojnoizdavački zavod, Beograd - dokument broj 89
  7. ↑ DODATAK ZAPISNIKU O SPORAZUMU IZMEĐU OZRENSKOG I TREBAVSKOG ČETNIČKOG ODREDA I PREDSTAVNIKA NDH OD 28. MAJA 1942. SAČINjEN 9. JULA 1942. GODINE, Zbornik dkumenata i podataka NOR-a, tom XIV (četnički dokumenti), knjiga 1 (1941. i 1942. godina), Vojnoizdavački zavod, Beograd - dokument broj 117
  8. ↑ NAW, T-314, Roll 566, 000709-10: Lista sporazuma potpisanih između bosanskih četnika i vlasti NDH u periodu između 28. maja 1942. i 16. januara 1943.
  9. ↑ https://znaci.org/NARA/T316.php?rec=314&broj=738&roll=566
  10. ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 https://www.znaci.org/00001/225_7.pdf
  11. ↑ 11,0 11,1 https://www.znaci.org/00001/40_50.htm
  12. ↑ 12,0 12,1 Milenko Maksimović: Besmrtnici Ozrena, Trebave i Posavine, Doboj, Novinsko - izdavačka kuća Štampa, 2002, strana 179
  13. ↑ 13,0 13,1 Nikola Živković, Srbi u Ratnom dnevniku Vrhovne komande Vermahta

Povezano

Vanjske veze

  • Predlog štaba Ozrenskog četničkog odreda od 10. maja 1942. komandantu 4. domobranske divizije za sastanak radi sklapanja sporazuma o saradnji u borbi protiv NOP
  • Zapisnik o sporazumu između predstavnika Ozrenskog, Trebavskog i odreda „Kralj Petar II" i NDH od 28. maja 1942. o saradnji u borbi protiv NOP-a u istočnoj Bosni