İvriz

İvriz, Konya ilinin Halkapınar ilçesinin İvriz mahallesine bağlı, Ereğli ilçesinin 12 km güneydoğusunda bulunan Demir Çağı arkeolojik sit alanıdır.

Geç Hititler (Neo-Hitit) dönemine ait kaya kabartmaları ve kült anıtının bulunur. MÖ 8. yüzyıla ait kaya kabartmasında, Tuvana Kralı Warpalawas ve Fırtına Tanrısı Tarhundas betimlenmektedir. Luvi dilindeki hiyeroglif yazıda şu sözler yer almaktadır:

Anıtta Fırtına Tanrısı Tarhundas, krala göre daha büyük ölçüde, ellerinde üzüm salkımı ve buğday başaklarını tutmaktadır. Kral ise, daha küçük ve dua eder durumda tasvir edilmiştir. MÖ 727-742 yılları arasında, Kral Warpalawas tarafından yaptırıldığı tahmin edilen 4.20 x 4.20 metre boyutlarındaki bu anıt, tarihteki ilk yazılı tarım anıtıdır.^[2]

İvriz Kaya Kabartması; Konya’nın Ereğli ilçesine 12 km. uzaklıkta, Halkapınar ilçesi sınırları içerisinde İvriz köyünde su kaynağının olduğu kayalıklarda yer almaktadır. Kaya zemin üzerine, kabartma tekniğiyle yapılan antta, aynı zamanda Asur ve Frgy etkileri de görülmektedir.[2]^[3]

Geç Hitit Dönemi krallarından Tuwana kralı Warpalawas’a aitt olan abartmada iki adet insan figürü yer almaktadır. Bu figürlerden büyük olanın yüzünün ön tarafındaki HH yazıtından ve başlığındaki boynuzlardan bunun yörede Luwiler tarafından kabul gören, Fırtına Tanrısı Tarhu’ya ait olduğu anlaşılmaktadır. Karşıda bulunan küçük figür de tanrıya tazim ve kullukta bulunan Kral Warpalawas’a aittir.

Tanrı’nın sağ elinde asma dalı ve sol elinde bir başak demeti bulunmaktadır. Başakların uzun sapları ise tasvirin ayaklarına kadar inmektedir. Tanrının elinde tuttuğu başaklar ve üzüm salkımları, aynı zamanda bitkilerin tanrısı olduğunu açıklamaktadır. Hitit büyük krallığı dönemindeki dini metinlerden, Fırtına Tanrısı’nın oğullarından Telepinu’nun bitkiler ve tahıl ürünleriyle bağlantılı olduğu bilinmektedir.^[4]

Ekrem Akurgal tarafından Tanrının külahı ile her iki figürün saç ve sakal işçiliğindeki stilizasyon ve ayrıca burunlarındaki irilik ve eğikliğin Arami etkilerinden kaynaklandığı belirtilmektedir. Kralın giysilerindeki zenginlikten Zincirli Sakçagözü eserlerinde görülen Arami tarzı giysilerle yakın ilişkisi olduğu üzerinde durulmaktadır.

İvriz Kaya Kabartması, Arami etkilerinin yanında M.Ö. II. bin Hitit etkileri ve I. bindeki çağdaşı Phryg etkilerini de taşımaktadır. Tanrı rölyefindeki tıknaz yapı içinde kol ve bacak şekilleri M.Ö. II. binden izler taşırken, kemeri Phryg maden kemerleriyle benzerlik göstermektedir. Tanrının beden yapısı, giysideki detaylar, Hitit Büyük krallık döneminin etkilerini taşımaktadır. Tanrıdaki yürüyüş pozisyonu ise Yazılıkaya tanrılarına benzemektedir.

Kral Warpalawas’ın giydiği etek kısmı püsküllü giysi ve ucu saçaklı şal biçimindeki manto Arami etkisini yansıtırken elbisenin önü Phryg fibulası ile tutturulmuştur. Yine kralın küpesi, iri boncuklu kolyesi ve bilezikleri Arami etkisini ortaya koymaktadır.

İvriz Kaya Anıtını yaptıran ve tasviri bulunan kral Warpalawas, III. Tiglatpileser dönemi Asur belgelerinde adı geçen kral Urballa’dır. Ayrıca bir Nimrud tabletinde Urballa ile Tuvana Kralı Warpalawas kastedilmektedir. Bu kral Asur belgelerinde Asur’a vergi ödeyen Tabal krallarından birisidir. Warpalawas’a ait Bor’da bulunan bir stel, İvriz kabartmasına paralellik göstermektedir. Niğde yakınlarında antik Tyanitis’te bulunan bir HH yazıtında da Kral Warpalawas’tan söz edilmiştir. Bütün bu belgelerden Warpalawas’ın M.Ö. 738-710 tarihleri arasında hüküm sürdüğü anlaşılmaktadır. Ancak İvriz Kabartması M.Ö. 730 yıllarında işlenmiştir. Kabartma Zincirli ve Sakçagözü’nde bulunan bazı eserlerle benzerlik göstermektedir.^[5]

Ekrem Akurgal kralın elbisesinde bulunan Phryg fibulası ve kemerden hareketle anıtın yapılış tarihini M.Ö. 720 yılları olabileceğini ileri sürmektedir. Ayrıca İvriz kabartmasındaki süsleme etkileri Phryglere, onlar aracığıyla da batıda İonlara geçmiştir.^[6]

Wikimedia Commons'ta İvriz ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.

Dış bağlantılar