Şalpazarı

Koordinatlar: 40°56′28, 39°11′44

Şalpazarı
İlçe
Trabzon'un Türkiye'deki konumu
İlçe sınırları haritası
Ülke	Türkiye
İl	Trabzon
Coğrafi bölge	Karadeniz Bölgesi
İdare
• Kaymakam	Semih Memiş
• Belediye başkanı	Refik Kurukız (MHP)
Yüzölçümü
• Toplam	138 km²
Rakım	270 m
Nüfus  (2018)
• Toplam	11,934
• Kır	-
• Şehir	10.846
Zaman dilimi	UTC+03.00 (TSİ)
Posta kodu	61670
İl alan kodu	0462
İl plaka kodu	61
Resmî site salpazari.gov.tr

Şalpazarı veya eski ismiyle Ağasar, Trabzon ilinin bir ilçesidir.

Yerleşimin eski adı Ağasar'dır.^[1] Şalpazarı ilçesinde yerleşimin çok eski tarihlere dayandığı bilinmektedir. Yörede yaşayan insanlar Oğuzların Üçoklar boyundan olan Çepnilerdir. Şalpazarı İlçesi Hacıemiroğulları Beyliği tarafından 1313 yılında Trabzon Maçka akınları yapıldığı sırada Kadırga Yaylasından kuzeye doğru inilmesiyle Bayram Bey döneminde fethedilmiştir. Şalpazarı'yla birlikte Vakfıkebir, Beşikdüzü, Eynesil, Görele ve Çanakçı da fethedilmiştir.^[2]

1178 yılına gelindiğinde II. Kılıç Arslan'ın tahtında oturduğu Anadolu Selçuklu Devleti ile Danişmendli Devleti savaşmıştır. Selçuklu'ya yenilen Danişmendli 1178 yılında yıkılmıştır. Devlet yıkıldıktan sonra Danişmendli'nin kuzeyde kalan topraklarında Taceddinoğlulları ve Hacıemiroğulları adında iki tane beylik kurulmuştur.^[3] Ordu ili Mesudiye ilçesi Kale köyünde kurulan Hacıemiroğulları Beyliği Tokat’ın kuzeyi, Mesudiye, Ordu, Giresun, Samsun’un doğusu ve Trabzon’un batısında hüküm sürmüştür.^[4] Şalpazarı da Hacıemiroğulları Beyliği'nin fethettiği ve hüküm sürdüğü yerlerden biridir.

Şalpazarı'nın bulunduğu Ağasar Vadisi, 1400-1450 yıllarında Çepni beylerinin etkinlik alanında olan Çepni Vilayetinin doğu ucunu oluşturmaktadır. Şeyh Cüneyd 1456 yılında Trabzon İmparatorluğuna yaptığı seferde bir süre Ağasar Vadisi ve Vakfıkebir dolaylarında kaldığı ve ordusundaki Türkmen nüfusu oluşturan Çepni oymaklarının burada yerleşimin temellerini oluşturduğu değerlendirilmektedir. Osmanlı'nın yılında 1461 yılında Trabzon'u fethi sonrasındaki kayıtlarda Şalpazarı ile ilgili bilgi bulunmamaktadır. 1515 yılı tahririnde Oğuz köyüne bağlı Alagâvur tabi'-i Akhisar Deresi (günümüz ilçe merkezi dolayları), Kireç (Kalecik), Sazaklu Karaağaç (Turalıuşağı), Dereköy, Çamkiriş, Karaşeyh ve Karaevgân (Karagürgen ya da Kızılüzüm) mezraları kaydedilmiş olup bunlardan bazılarının ilerleyen yıllarda Şalpazarı ilçesine bağlı köy olması, Şalpazarı'nda yerleşimin 16. yüzyıldan itibaren başladığı değerlendirilmektedir. Mezralarda tarım arazilerini işleten bazı kişilerin Oğuz köyünde yerleşik olması ve mezralarda nüfusla ilgili kayıt bulunmaması bu mezralarda yerleşimin henüz başlamadığını da göstermektedir. 1571 yılı kayıtlarına göre Şalpazarı'nı oluşturan 5 köyde toplam 9 bennak hane (çok az toprağı veya hiç toprağı olmayan), 14 caba hane (toprağı bulunmayan, daha çok başkalarının toprağını işleyen hane), 13 mücerred (yetişkin bekar erkek) ve 1 muaf hane bulunmakta olup yaklaşık 130-140 kişinin yaşadığı değerlendirilmektedir. 1583 tarihli tahririne göre bugünkü Şalpazarı ilçesi sınırları içerisindeki yerleşim birimleri Alakâfir (Alagâvur) ma'a Dereköy, Kireç nâm-ı diğer Kalecik, Sazaklu Karaağaç, Çamkiriş ve Sarnıç köyleri olup Karaşeyh ve Karagürgen nâm-ı diğer Kızılüzüm mezralarının ekinlik olarak kullanılmaya devam etmektedir. 1643 tarihli avarızkayıtlarına göre Şalpazarı merkezi ve çevresini içine alan Akhisar köyü, Yavabolu (Görele) kazasına bağlıdır. 1800'lü yılların başında Ağasar ve Akhisar adları birlikte kullanılmaya başlamıştır. 1835 yılı kayıtlarına göre günümüzdeki Şalpazarı sınırları içerisine tekabül eden alanda bulunan köyler; Kızılüzüm (Üzümözü), Çetrik, Timara (Fidanbaşı), Gâvurkıran (Ağırtaş), Alagâvur (Geyikli), Güdün (Güdül), Turaliuşağı, Kireç, Çamkiriş, Karakaya, Musaali maa Kabasakal ve Tepeağzı ve Pehliçukuru (Pelitçik), Dereköy, Simenli, Güristan (Sugören), Kasımağzı, Düzköy, Dorukkiriş, Çarlaklı ve Gölkiriş olarak görülmektedir. 20 Eylül 1848 tarihli kayıtta günümüzde Şalpazarı'na bağlı birçok yerleşim, "Nahiye-i Akhisar deresi Vakfıkebir tabi-i kaza-yı Akçaabad" içerisinde nahiye olduğu anlaşılan "Akhisar deresi" köyleri olarak görülmektedir. Şalpazarı ilerleyen yıllarda Şarlı nahiyesine bağlanmış ve bu durum Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar sürmüştür. 1928 yılında Vakfıkebir merkez nahiyesine bağlı bir köy olarak görülmektedir. 1935 yılında kaza statüsündeki Vakfıkebir'e bağlı bir nahiye olup nahiye merkezide Kireç köyüdür. Şalpazarı, 2 Haziran 1968 tarihinde belediye olmuş, Çamkiriş, Güristan ve Kalecik köyleri de belediye sınırları içerisine katılarak mahalle olmuştur. Şalpazarı, 7 Aralık 1987 tarihinde Vakfıkebir ilçesinden ayrılarak ilçe olmuş, Turaliuşağı köyü de ilçe merkezine bağlanarak ilçeye bağlı mahalle olmuştur.^[5]

Trabzon il merkezine 69 km uzaklıktadır.

Not: Büyükşehir yasası nedeniyle köyler mahalle statüsüne geçtiğinden 2013'ten itibaren kır nüfusu tabloda yer almamıştır.

Folklorik etkinlik olarak yaz aylarında Acısu, Kadırga, Alaca, Sisdağı ve Ağakonağı ile İzmiş şenlikleri geleneksel olarak her yıl yapılmaktadır. Yapılan bu şenliklerde yörenin folklorik özellikleri, yöresel el sanatları ve geleneksel kültür birikimleri ile ilçenin örf, adet, gelenek ve göreneklerini görmek mümkündür. İlçe günlük hayatta kullanılmaya devam eden geleneksel kadın kıyafetleri ile meşhurdur.

A

Akçiriş, Ağırtaş,

Ç

Çamlıca, Çarlaklı, Çetrik,

D

Dorukkiriş, Doğancı, Düzköy, Duralıuşak, Dereköy,

F

Fidanbaşı,

G

Geyikli, Gökçeköy, Gölkiriş, Güdün,

K

Kabasakal, Karakaya, Kasımağzı, Kuzuluk, Kireç, Kalecik, P

Pelitçik,

S

Sayvançatak, Simenli, Sinlice, Sütpınar, Sugören

T

Tepeağzı,

Ü

Üzümözü,

• Çepniler ve Müzik-Abdullah AKAT
• http://www.kgm.gov.tr/Sayfalar/KGM/SiteTr/Uzakliklar/ililcelerArasiMesafe.aspx 17 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
• T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivleri daire başkanlığından temin edilen Mufassal ve İcmal Defterleri
• Her Yönüyle Dünden Bugüne Şalpazarı-Sebahattin KARACA