Orta Asya tarihi

Makale serilerinden
Türk tarihi
İlk Çağ • Büyük Hun İmparatorluğu (İÖ 220-İS 92) • Batı Hiung-nu (İÖ 56-36) • Kuzey Hiung-nu (48-156) • Güney Hiung-nu (48-216) • Siyenpi İmparatorluğu (93-234) • Avrupa Hun İmparatorluğu (352-469) • Sabar Hanlığı (5. yy-6. yy)
Orta Çağ • Ak Hun İmparatorluğu (420-670) • Göktürk Kağanlığı (552-744)   • Doğu Göktürk (583-630)   • Batı Göktürk (583-659)   • İkinci Göktürk (681-744) • Avar Kağanlığı (562-803) • Seyanto Hanlığı (628-647) • Hazar Kağanlığı (630-1048) • Büyük Bulgar Hanlığı (632-668) • İdil Bulgarları (7. yy-1240'lar) • Kangar Birliği (659-750) • Birinci Bulgar İmparatorluğu (681-1018) • Uygur Kağanlığı (742-840)   • Kansu Uygur (848-1036) • Kırgız Kağanlığı (693-1207)   • Karahoca Uygur (991-1209) • Karluk Hanlığı (743-1220) • Oğuz Yabguluğu (750-1055) • Karluk Yabgu Devleti (756-940) • Şirvanşahlar Devleti (799-1539) • Karahanlılar (840-1212)   • Doğu Karahanlılar (1032-1210)   • Batı Karahanlılar (1041-1212) • Peçenek Hanlığı (860-1091) • Tolunoğulları (868-905) • Akşitler (935-969) • Gazne Devleti (961-1186) • Büyük Selçuklu İmparatorluğu (1040-1157)   • Türkiye Selçuklu (1077-1308)   • Kirman Selçuklu (1092-1187)   • Suriye Selçuklu (1092-1117)   • Irak Selçuklu (1118-1194) • Mengüçlü (1072-1277) • Harezmşahlar İmparatorluğu (1077-1231) • Danişmendliler (1080-1178) • Çaka Bey (1081-1098) • Çubukoğulları (1085-1092) • Dilmaçoğulları (1085-1192) • Saltuklu Beyliği (1092-1202) • İnaloğulları (1098-1183) • Ahlatşahlar (1100-1207) • Artuklu Beyliği (1102-1408) • Böriler (1104-1154) • Zengiler (1127-1250) • İldenizliler (1142-1225) • Erbil Beyliği (1146-1232) • Salgurlular (1148-1286) • Eyyûbîler (1171-1348) • Cengiz İmparatorluğu (1206-1368) • Delhi Sultanlığı (1206-1527) • Çobanoğulları (1227-1309) • Çağatay Hanlığı (1227-1347)   • Doğu Çağatay Hanlığı (1347-1680)   • Batı Çağatay Hanlığı • Altın Orda Devleti (1242-1502) • Memlûk Sultanlığı (1250-1517) • Karamanoğulları (1256-1483) • İnançoğulları (1261-1368) • Sâhib Ataoğulları (1275-1342) • Pervaneoğulları (1277-1322) • Eşrefoğulları (1280-1326) • Menteşe Beyliği (1280-1424) • Karesi Beyliği (1297-1360) • Candaroğulları (1299-1462) • Osmanlı İmparatorluğu (1299-1922) • Germiyanoğulları (1300-1423) • Hamitoğulları (1301-1423) • Saruhanoğulları (1302-1410) • Taceddinoğulları (1303-1415) • Aydınoğulları (1308-1426) • Tekeoğulları (1321-1390) • Ramazanoğulları (1325-1608) • Eretna (1335-1381) • Dulkadiroğulları (1339-1521) • Taşanoğulları (1350-1398) • Sufi Devleti (1361-1379) • Timur İmparatorluğu (1370-1507) • Akkoyunlular (1378-1508) • Erzincan Beyliği (1379-1410) • Karakoyunlular (1380-1469) • Kadı Burhâneddin Devleti (1381-1398) • Malva Sultanlığı (1392-1562) • Nogay Ordası (1398-1642) • Şeybani Hanlığı (1428-1599) • Kazan Hanlığı (1438-1552) • Kırım Hanlığı (1441-1783) • Astrahan Hanlığı (1446-1556) • Kasım Hanlığı (1452-1681)
Yeni Çağ • Sibir Hanlığı (1464-1598) • Kazak Hanlığı (1465-1729) • Buhara Hanlığı (1500-1785) • Safevî Devleti (1501-1736) • Yarkand Hanlığı (1514-1680) • Hive Hanlığı (1515-1920) • Kutbşah Devleti (1518-1687) • Babür İmparatorluğu (1526-1858) • Bakü Hanlığı (1718-1806) • Afşar İmparatorluğu (1736-1796) • Hokand Hanlığı (1740-1876) • Revan Hanlığı (1747-1828) • Buhara Emirliği (1785-1920)
Yakın Çağ • Kaçar İmparatorluğu (1794-1925) • Batı Trakya Bağımsız Hükûmeti (1913) • Türkistan Millî Özerk Hükûmeti (1917-1918) • Aras Türk Cumhuriyeti (1918-1919) • İdil Ural Devleti (1918-1919) • Alaş Orda (1917-1920) • Kırım Halk Cumhuriyeti (1917-1918) • Azerbaycan DC (1918-1921) • Güneybatı Kafkas Geçici Milli Hükümeti (1918-1919) • Azadistan (1919-1920) • Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) • Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) • Tıva Halk Cumhuriyeti (1921-1944) • Doğu Türkistan İslâm Cumhuriyeti (1932-1934) • Hatay Devleti (1938-1939) • Doğu Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949) • Azerbaycan Millî Hükûmeti (1945-1946) • Kıbrıs Geçici Türk Yönetimi (1964-1974) • Özerk Kıbrıs Türk Yönetimi (1974-1975) • Kıbrıs Türk Federe Devleti (1975-1983) • Türkiye • Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti • Kırgızistan • Özbekistan • Azerbaycan • Kazakistan • Türkmenistan Tarihi Türk devletleri listesi   • Tarihî ve çağdaş Türk devletleri   • Türk tarihi edebiyatı'
g t d

Orta Asya tarihi
Antik İskitya Tingling/Tiele Sakalar Kangju Hunlar
Orta Çağ Soğdya 200'ler–1000'ler Ak Hun İmparatorluğu 440lar–710 Göktürkler 552–745 Karluklar 665–744 Kimek Hanlığı 743–1220 Oğuz Yabguluğu 750–1055 Karahanlılar 840–1212 Karahıtaylar 1124–1218 Moğol İmparatorluğu 1206–1368 Altın Orda Devleti 1240lar–1446
Modern Kolonizasyon dönemi Rus Türkistanı 1867–1918 Harika oyun dönemi Orta Asya tarihi MS XIX–
Konular Sanat Spor
g t d

Orta Asya tarihi, Orta Asya coğrafyasında gerçekleşen olayların tarihidir. Tarihi boyunca Türk, Moğol, Tunguz, İrani, Sinitik, Slav ve Arap gibi birçok etniği barındırmıştır. İslam, Tengricilik, Budizm ve Hristiyanlık gibi birçok din varlık göstermiştir. İlk insan yerleşimlerinden günümüze kadar geçen olayları kapsar. Tarihi boyunca Hiung Nunglar’dan, Göktürk İmparatorluğuna ve Moğol İmparatorluğu gibi büyük İmparatorluklara ev sahipliği yaptı. Rusya ve Çin sömürgesinde kaldı. 1991 yılında SSCB’nin yıkılması ile birlikte modern devletler kuruldu.

Bilinen ilk Dinozor yumurtası Moğolistan’da bulundu.^{[kaynak belirtilmeli]} 50.000 ila 40.000 yıl öncesinde Orta Asya’ya ulaştı. En eski bilinen Orta Asya kültürü Anav kültürüdür. Ön Türklerin ve Ön Moğolların ilk kez Orta Asya’da görülmüştür. İlk kez at Orta Asya’da evcilleştirimiştir.

Antik Çağ’da Orta Asya’ya Hint-Avrupa halkları göçtü. İskit medeniyeti, Orta Asya’ya hakim olmuştu. İskitler göçebe İrani, Türk ve Slav halklarının ortak konfederasyonudur. Özellikle, Orta Asya taraflarında Türk halkları yaşamıştır. Orta Asya’da, İrani göçebeler de yaşamıştır. Orta Asya’nın batılarında Ahameniş hanedanlığı, Makedonya, Selevoskiler, Partlar ve Sasaniler hakimiyet kurmuştur. Çin’in Kuzeyinde Hiung-Nung göçebe halkı yaşamaktaydı. Mete Han tarafından Orta Asya’daki birçok göçebe halk birleştirildi. İnanç olarak genel anlamda Tengricilik hakim olmuştur.

Orta Çağ'da Türkler tarafından iki kez Türk kağanlığı kurulmuştur. Özellikle Orta Çağ'da, İpek Yolu için Orta Asya’daki göçebe halklar tarafından ele geçirilmeye çalışıldı. Budizm, Orta Asya’da yayılmaya başladı. İslam’da, Araplar’ın aracılığı ile yayıldı. Belli bir dönem Türkler, İslam medeniyeti, Çin ve Tibet güç sahibi olabilmek için Orta Asya’da savaştılar. Talas Savaşı ile birlikte Çin, Orta Asya’daki gücünü yitirdi. İslam birliğinin bozulması ile de Araplar. Cengiz Han’nın kurduğu Moğol İmparatorluğu tüm Orta Asya’yı ele geçirdi. Moğol İmparatorluğu parçalandıktan sonra Emir Timur, Asya’da hakimiyet kurdu. Türkler ve Moğolların orduların Orta Çağ'ın en güçlü ordularıydı.

Timurlular devleti belli bir süre sonra parçalandı. Özbekler, Orta Asya’ya hakimiyet kurdu. Daha sonrasında Kazaklar, Orta Asya’da belirleyici güç oldu. Ruslar, Orta Asya’yı kolonileştirmeye başladı. Çin ise İç Moğolistan ve Doğu Türkistan’ı işgal etti. 20. Yüzyılda Sovyet hükûmetleri kuruldu. Sovyetler dağıldıktan sonra Kazakistan, Özbekistan, Türkmenistan, Moğolistan, Kırgızistan ve Tacikistan kuruldu.