19 Regiment Strzelców Koronnych

19 Regiment Strzelców Koronnych – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej.

Regiment ten został sformowany w kwietniu 1794 przez Michała Sokolnickiego z mieszkańców „województw wielkopolskich”^[2]. W lipcu 1794 otrzymał nr 19.

Zalążkiem regimentu stał się batalion (legion) strzelców. Batalion miał być skierowany do prowincji wielkopolskiej w celu wywołania tam powstania. Sokolnicki uzyskał prawo wypełniania jednostki rekrutem i obsadzania stanowisk oficerskich według „100-tysięcznego etatu”.Do 4 maja batalion stacjonował w „domu murowanym w ogrodzie reformackim”, następnie przeniósł się do „dworku Gdańskiego” przy ul. Miodowej, a w lipcu koszarami jednostki stał się pałac marszałka nadwornego koronnego Kazimierza Raczyńskiego przy ul. Długiej^[3].

Zalążkiem batalionu strzelców było 200 ochotników mieszczańskich wyekwipowanych przez konfraternię kupiecką Miasta Wolnego Warszawy. Później zabrano tę grupę Sokolnickiemu i przekazano do municypalnego batalionu płk. Jana Czyża. Sokolnicki rekrutował zaciągiem wolonterskim i przyjmował do wojska każdego, kto się zgłaszał. Dlatego prócz Wielkopolan do batalionu wcielono dużą liczbę mieszczan pochodzących z Warszawy. Podstawowym żołnierzem jednostki stał się ostatecznie rekrut 5-dymowy z księstwa mazowieckiego. Liczebność regimentu wynosiła w maju 277 żołnierzy^[4]. 22 maja rząd polecił wydać Sokolnickiemu z ziemi czerskiej 100 kantonistów, z powiatu garwolińskiego – 100 i z ziemi warszawskiej też 100. Do 30 maja w Warszawie nie pojawił się żaden z wyznaczonych kantonistów^[3].

24 czerwca w dokumentach pojawiła się po raz pierwszy nazwa – 19 regiment. Nowo powstały batalion liniowy posiadał wtedy 125 ludzi^[5]. 10 września ponad 100 żołnierzy batalionu strzeleckiego pomaszerowało do Wielkopolski. Tam wzmocniono tę kompanię przeszło 200 ludźmi z pospolitego ruszenia województwa łęczyckiego. Maksymalny stan liczebny regiment osiągnął na przełomie września i października i wynosił on 1221 głów^[6][7]. Na uzbrojeniu regiment posiadał 858 karabinów^[8].

Organizatorem i dowódcą regimentu był Michał Sokolnicki – 33-letni inżynier wojskowy, wykształcony w kraju i za granicą. W kwietniu 1794 awansował z majora na pułkownika, a 13 listopada na generała majora. Zastępcą Sokolnickiego i dowódcą batalionu strzeleckiego był 37-letni ppłk Franciszek Rymkiewicz^[9]. W batalionie strzeleckim służył też kpt. z kompanią Józef Drzewica Kowacz ( po odejściu Rymkiewicza–jego dowódca), a w batalionie liniowym dowódca ppłk Klaudiusz Billiot i zastępca dowódcy mjr Józef Jurkiewicz^[10][2][1].

Po 20 czerwca regiment walczył w oddziale gen. Sierakowskiego,

Bitwy i potyczki^[1]

• Warszawa
• pod Marymontem (24 lipca)
• bitwa pod Krupczycami (16 września)
• pod Brześciem (17 września)

• Krzysztof Bauer: Wojsko koronne powstania kościuszkowskiego. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1981. ISBN 83-11-06605-1.
• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Leonard Ratajczyk, Jerzy Teodorczyk: Wojsko powstania kościuszkowskiego w oczach współczesnych malarzy. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07090-3.
• Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.