Przewrotka wielka
 | |||
| Systematyka | |||
| Domena | eukarionty | ||
|---|---|---|---|
| Królestwo | grzyby | ||
| Typ | podstawczaki | ||
| Klasa | pieczarniaki | ||
| Rząd | pieczarkowce | ||
| Rodzina | pieczarkowate | ||
| Rodzaj | przewrotka | ||
| Gatunek | przewrotka wielka | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Disciseda bovista (Klotzsch) Henn. Hedwigia 42(Beibl.): (128) (1903) | |||
| |||
Przewrotka wielka (Disciseda bovista (Klotzsch) Henn.) – gatunek grzybów należący do rodziny pieczarkowatych (Agaricaceae)[1].
Systematyka i nazewnictwo
Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Agaricaceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].
Po raz pierwszy zdiagnozował go w 1843 r. J.F. Klotzsch nadając mu nazwę Geastrum bovista. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu P.Ch. Henneberg w 1903 r[1].
Gatunkowa nazwa naukowa pochodzi od kurzawki (Bovista). Nazwę polską nadała Wanda Rudnicka-Jezierska w 1991 r[2].
Morfologia
- Owocnik
O średnicy 1,7–3 cm, kształcie kulistym, lub podobnym do żołędzia, tylko czasami ma kształt spłaszczony. Egzoperydium u młodych owocników białawe lub białożółte, u starszych brązowopopielate, podobne do barwy ziemi.Posiada miseczkowatą krustę. Endoperydium sztywne, pergaminowate, matowe, o barwie orzechowej[3].
Owocnik zaczyna powstawać pod ziemią, jako grzyb podziemny (hypogeiczny). W trakcie dojrzewania wysuwa się ponad ziemię i staje się grzybem nadziemnym (epigeicznym). Egzoperydium pęka wzdłuż linii równikowej, a endoperydium otwiera się postrzępionym otworem w dolnej części, powstałym po oderwaniu się owocnika od sznura grzybniowego. Ciężka krusta powoduje, że owocnik odwraca się otworem do góry. W dojrzałym owocniku gleba jest rdzawobrązowa[3].
- Cechy mikroskopijne
Gleba zawiera kuliste zarodniki i włośnię. Zarodniki o średnicy 5–7,1 μm, o barwie od jasnożółtej do brązowej, wyraźnie brodawkowate (brodawki o wysokości 1–1,5 μm). Włośnia nierozgałęziona, zbudowana z gładkich i falistych strzępek o grubości 2,7–3,5 μm[3].
Występowanie i siedlisko
Przewrotka wielka znana jest w wielu krajach świata[3]. W Polsce do 2003 r. podano tylko 6 jej stanowisk[2]. Znajduje się na Czerwonej liście roślin i grzybów Polski. Ma status E – gatunek wymierający[4]. Znajduje się na listach gatunków zagrożonych także w Niemczech, Holandii i Szwecji[2].
Saprotrof. Występuje w małych grupkach na suchych i nasłonecznionych murawach kserotermicznych, na siedliskach ruderalnych i trawiastych zbiorowiskach o charakterze stepowym Towarzyszą jej bylica polna, bliźniczka psia trawka, kostrzewa owcza, ostnica włosowata[2], kubek ołowianoszary i kurzawka drobniutka[3]. Owocniki pojawiają się od sierpnia do października[2].
Gatunki podobne
Jest trudna do odróżnienia od przewrotki łysej (Disciseda candida), która ma nieco mniejszy owocnik, nieco inaczej ubarwione endoperydium, zarodniki gładkie lub prawie gładkie. W Szwecji stwierdzono formy przejściowe między tymi gatunkami[3].
Przypisy
- ↑ a b c Index Fungorum. [dostęp 2017-11-06]. (ang.).
- ↑ a b c d e Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
- ↑ a b c d e f Wanda Rudnicka-Jezierska: Grzyby (Mycota). Tom XXIII. Podstawczaki (Basidiomycetes): purchawkowe (Lycoperdales), tęgoskórowe (Sclerodematales), pałeczkowe (Tulostomatales), gniazdnicowe (Nidulariales), sromotnikowe (Phallales), osiakowe (Podaxales). Kraków: Instytut Botaniki PAN, 1991. ISBN 83-85444-01-7.
- ↑ Zbigniew Mirek: Red list of plants and fungi in Poland = Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany. Polish Academy of Sciences, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
