Zakłady Górnicze Trzebionka

Zakłady Górnicze Trzebionka
Państwo

 Polska

Siedziba

Trzebinia

Data założenia

1950[1]

Data likwidacji

2013[2]

Forma prawna

spółka akcyjna[3]

Położenie na mapie Trzebini
Mapa konturowa Trzebini, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Zakłady Górnicze Trzebionka”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Zakłady Górnicze Trzebionka”
Położenie na mapie województwa małopolskiego
Mapa konturowa województwa małopolskiego, u góry po lewej znajduje się punkt z opisem „Zakłady Górnicze Trzebionka”
Położenie na mapie powiatu chrzanowskiego
Mapa konturowa powiatu chrzanowskiego, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Zakłady Górnicze Trzebionka”
Położenie na mapie gminy Trzebinia
Mapa konturowa gminy Trzebinia, po lewej znajduje się punkt z opisem „Zakłady Górnicze Trzebionka”
Ziemia50°09′59″N 19°25′47″E/50,166389 19,429722

Zakłady Górnicze Trzebionka (do 1976 roku Zakłady Górnicze Chrzanów[1]) – nieistniejące polskie przedsiębiorstwo, działające od 1950[1] do 2013 roku[2], z siedzibą w Trzebini[3].

W skład zakładów wchodziły zlikwidowane głębinowe kopalnie rud cynku i ołowiu: Matylda, Jaworzno i Trzebionka[4].

Geologia

Kopalnie znajdowały się we wschodniej części niecki chrzanowskiej[5].

Rudy cynku i ołowiu występują w węglanowych utworach triasowych, w pakiecie warstw dolnego wapienia muszlowego o grubości około 40 metrów. Kruszce występują w warstwach, tzw. horyzontach rudnych[6], w formie ławic, żył i okruszcowanych brekcji[7].

Oprócz rud metalicznych w złożach eksploatowanych przez kopalnię występował także węgiel brunatny[8].

Tło historyczne

Kopalnia Matylda, wieża wyciągowa szybu Lidy i płuczka, 1916 r.

Pierwsze próby górnictwa kruszcowego w okolicach Trzebini, Chrzanowa i Jaworzna sięgają około XIII wieku[9].

Galman wykorzystywany do produkcji mosiądzu wydobywano w rejonie chrzanowskim co najmniej od XVI wieku[1].

Późniejsze istotne działania związane z wydobyciem rud cynku i ołowiu w obszarze chrzanowsko-trzebińsko-szczakowskim[10] zostały podjęte przez Tiele-Wincklerów[11], którzy założyli około 1850 roku kopalnię Matylda w Kątach, wówczas wsi nieopodal Chrzanowa[12] (od 1925 roku część Chrzanowa). Kopalnia w okresie międzywojennym działała z przerwami do 1930 roku[11]. Zawartość ołowiu w rudzie wydobywanej ze stosunkowo płytko zalegającego złoża w kopalni Matylda wynosiła około 10%[10]. Ponadto powstała kopalnia galmanu Trzebionka w Trzebini[13].

W Trzebini znajdowała się również od 1895 roku Huta Jadwiga, która zajmowała się przetwórstwem rudy ołowiu. Huta została zamknięta w 1931 roku, później działała jedynie prażelnia blendy cynkowej oraz zakład produkcji kwasu siarkowego[14].

Historia Zakładów Górniczych Trzebionka

Zabudowania Zakładów Górniczych Trzebionka (2012)
Cerusyt z kopalni Trzebionka
Galena i sfaleryt z kopalni Trzebionka

W 1950 roku powołano Zakłady Górnicze Chrzanów, do których należała kopalnia Matylda w Chrzanowie, a także kopalnia galmanu Jaworzno w Jaworznie oraz późniejsza kopalnia Trzebionka[1].

Po 1945 roku kopalnia Matylda została upaństwowiona. Eksploatację wznowiono w październiku w 1957 roku[11].

W 1958 roku zakończono eksploatację w kopalni Jaworzno[15].

W 1962 roku rozpoczęto budowę kopalni Trzebionka[16][17] po stwierdzeniu istnienia drugiego złoża w pobliżu kopalni Matylda[3].

Kopalnia Trzebionka została oddana do eksploatacji w 1968 roku[18]. Wydobycie odbywało się systemem ścianowym poprzecznym z podsadzką hydrauliczną[19] w obrębie obszaru górniczego Trzebionka I[20] oraz obszarów Chrzanów, Jaworzno i Balin (piasek podsadzkowy)[21].

W 1969 roku zakończono rozbudowę kopalni Trzebionka, oddano do użytku nowe obiekty[22].

Wydobycie w kopalni Matylda zakończono 31 grudnia 1972 roku[11][12]. Likwidacja kopalni Matylda na skutek wyczerpania zasobów złoża[12] została przeprowadzona od 1973 do 1975 roku[11], jedyną czynną kopalnią w okolicach Trzebini pozostała kopalnia Trzebionka[3].

W 1976 roku zmieniono nazwę Zakładów Górniczych Chrzanów na Zakłady Górnicze Trzebionka[1].

W 1992 roku przedsiębiorstwo zostało przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa[2].

Decyzja o likwidacji części zakładu zapadła w 1998 roku[16]. W 1999 roku spółka została włączona do Konsorcjum Cywilnoprawnego Śląsk[2].

Od 2002 roku spółka została postawiona w stan likwidacji[2].

Kopalnia zakończyła eksploatację w 2009 roku[23] w związku z wyczerpaniem zasobów złoża[24].

Po zaprzestaniu wydobycia rozpoczęto likwidację wyrobisk poprzez zatopienie (na skutek wyłączenia pomp odwadniających) otamowanych części kopalni od połowy 2010 roku[20]. Wszystkie szyby, wraz z głównym szybem Włodzimierz, zostały zaadaptowane na piezometry w celu obserwacji procesu zatapiania[24].

Pozyskane podczas kopalnianej eksploatacji próbki geologiczne zostały przekazane przez likwidowaną kopalnię w 2011 roku do Muzeum w Chrzanowie[25]. Akta kopalni za lata 1961–2004 przekazano do Archiwum Państwowego w Katowicach[26].

Spółka została zlikwidowana oficjalnie w 2013 roku[2].

Po zamknięciu kopalni, około 2014 roku firma z Chrzanowa pozyskiwała odpady poflotacyjne z rekultywowanego kopalnianego osadnika (wcześniej stawu osadowego)[27]. Po kopalni Matylda pozostał szyb Józef zamieniony w ujęcie wody[28].

Wydobycie

Około 1993 roku wydobycie wynosiło łącznie około 2,1 mln ton rudy[29]. Około 1997 roku wydobycie wynosiło łącznie około 2,3 mln ton rudy, zawierającej 3,5% metalicznego cynku i 1,5–2% metalicznego ołowiu[3].

W procesie technologicznym uzyskiwano rocznie również kilkaset tysięcy ton tzw. dolomitu płukanego[30]. W 2007 roku udział Zakładów Górniczych Trzebionka w krajowej produkcji kruszyw naturalnych łamanych wyniósł około 2%[31].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f PIT Chrzanów ↓, s. 30.
  2. ↑ a b c d e f GRAPE 2015 ↓.
  3. ↑ a b c d e Rzeczpospolita 1997 ↓.
  4. ↑ PIT Chrzanów ↓, s. 32.
  5. ↑ Bellok i inni 1997 ↓.
  6. ↑ Szuwarzyński 1993 ↓, s. 226.
  7. ↑ Sobczyński, Szuwarzyński 1974 ↓.
  8. ↑ Kołcon, Wagner 1983 ↓, s. 740.
  9. ↑ Kurek, Szuwarzyński 1999 ↓.
  10. ↑ a b Dobis 1938 ↓, s. 13.
  11. ↑ a b c d e Matylda ↓.
  12. ↑ a b c Aleksander-Kwaterczak 2010 ↓.
  13. ↑ PIT Chrzanów ↓.
  14. ↑ Dobis 1938 ↓, s. 9.
  15. ↑ Cabała, Sutkowska 2006 ↓.
  16. ↑ a b PIT Chrzanów ↓, s. 31.
  17. ↑ Trzebionka ↓.
  18. ↑ Kamieński 1975 ↓.
  19. ↑ Górnictwo 1977 ↓.
  20. ↑ a b Klojzy-Karczmarczyk i inni 2013 ↓, s. 282.
  21. ↑ Sozologia 1990 ↓.
  22. ↑ Rocznik... 1970 ↓.
  23. ↑ WUG 2011 ↓.
  24. ↑ a b Klojzy-Karczmarczyk i inni 2013 ↓, s. 281.
  25. ↑ Szuwarzyński i Grzegorzek 2012 ↓.
  26. ↑ Greiner 2014 ↓.
  27. ↑ EJB 2014 ↓.
  28. ↑ Kopalnia Matylda • Chrzanów [online], dns.chrzanow.pl [dostęp 2023-03-29] .
  29. ↑ Szuwarzyński 1993 ↓, s. 209.
  30. ↑ Badera 2010 ↓.
  31. ↑ Galos 2009 ↓.

Bibliografia

  • Urszula Aleksander-Kwaterczak i inni. Wpływ historycznej działalności kopalni rud Zn-Pb w Chrzanowie na stan środowiska wodnego Doliny Matyldy. „Górnictwo i Geologia”. 5 (4), s. 22, 2010. Wydział Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej. Wydawnictwo Politechniki Śląskiej. ISSN 1896-3145. 
  • Jarosław Badera. Ochrona zasobów dolomitu w regionie śląsko-krakowskim. „Kształtowanie Środowiska Geograficznego i Ochrona Przyrody na Obszarach Uprzemysłowionych i Zurbanizowanych”. 42, s. 10, 2010. Uniwersytet Śląski. ISSN 1232-0838. 
  • Andrzej Bellok, Ewa Górecka, Andrzej Kryza, Marek Szuwarzyński. Wpływ zakładów przemysłowych na rozmieszczenie metali ciężkich w glebach i podglebiu obszaru Trzebinia-Chrzanów. „Przegląd Geologiczny”. 45 (5), s. 513, 1997. Państwowy Instytut Geologiczny. ISSN 0033-2151. 
  • Jerzy Cabała, Katarzyna Sutkowska. Wpływ dawnej eksploatacji i przeróbki rud Zn-Pb na skład mineralny gleb industrialnych, rejon Olkusza i Jaworzna. „Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Studia i Materiały”. 117 (32), s. 17 (5), 2006. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej. 
  • Czy wiesz co kryje w sobie ziemia chrzanowska?. Chrzanowski Punkt Informacji Turystycznej. [dostęp 2017-01-13].
  • Krzysztof Galos. Zmiany na rynku kruszyw naturalnych łamanych w Polsce po 2000 roku. „Prace Naukowe Instytutu Górnictwa Politechniki Wrocławskiej. Studia i Materiały”. 125/35, s. 7, 2009. Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej. ISSN 0370-0798. 
  • „Górnictwo”. 1, s. 128, 1977. Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie. Śląsk. 
  • Piotr Greiner: Sprawozdanie Dyrektora Archiwum Państwowego w Katowicach za 2013. Archiwum Państwowe w Katowicach, 2014. s. 1. [dostęp 2017-01-13].
  • Ireneusz Kołcon, Marian Wagner. Węgiel brunatny z dolomitów kruszconośnych złoża cynku i ołowiu „Pomorzany” koło Olkusza. „Kwartalnik Geologiczny”. 27 (4), 1983. Polski Instytut Geologiczny. ISSN 0023-5873. 
  • Nikodem Dobis: Przemysł cynku i ołowiu w Polsce. Katowice: 1938.
  • Kopalnictwo rud cynku i ołowiu. W: Surowce mineralne regionu krakowskiego. Marian Kamieński (red.). Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1975, s. 274.
  • Beata Klojzy-Karczmarczyk, Andrzej Kryza, Tadeusz Kurek, Janusz Mazurek. Analiza zmian składu chemicznego wód piętra triasowego w początkowej fazie zatapiania kopalni Trzebionka. „Biuletyn Państwowego Instytutu Geologicznego”, 2013. Państwowy Instytut Geologiczny. ISSN 0867-6143. 
  • Kopalnia „Matylda”. Chrzanów. Miejski serwis informacyjny. [dostęp 2017-01-13].
  • Kopalnia Trzebionka. Chrzanów. Miejski serwis informacyjny. [dostęp 2017-01-13].
  • Tadeusz Kurek, Marek Szuwarzyński. „Przegląd Górniczy”, s. 32, 1999. Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa. ISSN 0033-216X. 
  • A. Mac.: Zakłady Górnicze Trzebionka SA. Rzeczpospolita, 1997-04-09. [dostęp 2017-01-13].
  • EJB: Na osadniku trwa wydobycie. Przełom.pl, 2014-11-06. [dostęp 2017-01-13].
  • „Rocznik Polityczny i Gospodarczy”, s. 335, 1970. Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne. 
  • Piotr Sobczyński, Marek Szuwarzyński. Wykształcenie litologiczne i okruszcowanie dolomitów dolnego wapienia muszlowego w kopalni Trzebionka. „Rocznik Polskiego Towarzystwa Geologicznego”. XLIV (4), s. 551. Polskie Towarzystwo Geologiczne. 
  • „Sozologia i Sozotechnika”. 30, s. 71, 1990. Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie. 
  • Stan bezpieczeństwa i higieny pracy w górnictwie w 2010 roku. Katowice: Wyższy Urząd Górniczy, 2011-03, s. 95.
  • Marek Szuwarzyński, Piotr Grzegorzek: Katalog kolekcji geologicznej podarowanej Muzeum w Chrzanowie przez kopalnię Trzebionka. Chrzanów: Muzeum w Chrzanowie, 2012, s. 8.
  • Marek Szuwarzyński. The lead and zinc ore deposits in the vicinity of Chrzanów. „Geological Quarterly”. 37 (2), 1993. Państwowy Instytut Geologiczny. ISSN 1641-7291. (ang.). 
  • Zakłady Górnicze „Trzebionka”. Group for Research in Applied Economics, 2015-08-19. [dostęp 2017-01-13].