Pałac w Zarzeczu
nr rej. A-42 z 12.05.1986 | |||
Pałac Dzieduszyckich w Zarzeczu (2006) | |||
Państwo | Polska | ||
---|---|---|---|
Miejscowość | Zarzecze (powiat przeworski) | ||
Adres | ul. Księdza Gajeckiego 5, 37-205 Zarzecze | ||
Typ budynku | Pałac | ||
Styl architektoniczny | klasycystyczny | ||
Architekt | Piotr Aigner | ||
Inwestor | Magdalena Morska z Dzieduszyckich, Ignacy Morski | ||
Rozpoczęcie budowy | 1807 | ||
Ukończenie budowy | 1812 | ||
Odbudowano | gruntowny remont w latach 90. XX w. | ||
Kolejni właściciele | Włodzimierz Dzieduszycki (1825–1899), Tadeusz Dzieduszycki (1841–1918), Włodzimierz Dzieduszycki (1885–1971) | ||
Obecny właściciel | Muzeum Dzieduszyckich w Zarzeczu (zamiejscowy oddział Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich), Centrum Kultury w Zarzeczu | ||
Położenie na mapie gminy Zarzecze | |||
Położenie na mapie Polski | |||
Położenie na mapie województwa podkarpackiego | |||
Położenie na mapie powiatu przeworskiego | |||
49°59′48″N 22°32′24″E/49,996667 22,540000 | |||
| |||
Strona internetowa |
Pałac Dzieduszyckich w Zarzeczu – wybudowany w latach 1807–1810[1] w Zarzeczu dla Magdaleny Morskiej z Dzieduszyckich w stylu klasycystycznym wraz z dodatkowymi budynkami mieszczącymi oranżerię, stajnie z powozownią, zabudowania folwarczne i administracyjne. Zespół pałacowo-parkowy wpisany jest do rejestru zabytków pod numerem rejestracyjnym: A-42 z 12.05.1986[2].
Położenie
Pałac położony jest we wsi Zarzecze – w Polsce w województwie podkarpackim, w powiecie przeworskim, w gminie Zarzecze. Leży nad rzeką Mleczką dopływem Wisłoka[3].
Historia
Do stworzenia nowej siedziby zachęciła Magdalenę i Ignacego Morskich niezwykle malownicza okolica odznaczająca się zróżnicowaniem terenu, urokliwie wijącą się rzeką i skupiskami wiekowych dębów, będących pozostałością naturalnej dąbrowy. Centralnym punktem koncepcji postanowiono uczynić dwa wzniesienia – na jednym z nich zbudowano piękny pałac wraz z rotundą w narożu, wzorowaną na Świątyni Sybilli w Puławach, na drugim zaś zamierzano ufundować kościół inspirowany na kościele de la Madeleine w Paryżu. Tę budowlę dokończył jednak dopiero bratanek Magdaleny, Włodzimierz Dzieduszycki (1825–1899). Z obu wzniesień rozciągał się widok na płynącą w dolinie Mleczkę, rozległe łąki i pola, a także na rysujące się w oddali faliste wzgórza Pogórza Przemysko-Dynowskiego[4].
Na początku 1819 hrabina Morska wydała przyjęcie w pałacu, o którym wzmiankuje pamiętnikarz Franciszek Ksawery Prek w swoim pamiętniku pod datą 4 lutego i zamieszcza obok opisu balu, także opis apartamentu na pierwszym piętrze. Przez ponad 100 lat – do 1944 – Zarzecze było domem rodzinnym, pełniąc równocześnie rolę ośrodka życia towarzyskiego, kulturalnego i gospodarczego, silnie promieniującego na okolicę[5].
Po śmierci Magdaleny Morskiej w 1847 roku, majątek przeszedł na własność jej brata Józefa Kalasantego Dzieduszyckiego, a następnie jego syna, hrabiego Włodzimierza Dzieduszyckiego (1885–1971).
Zarówno po powstaniu listopadowym, jak i podczas II wojny światowej, pałac dawał schronienie, najpierw powstańcom i emigrantom, a następnie żołnierzom AK oraz licznym przesiedleńcom i uciekinierom. W 1942 znalazł tu również schronienie, ukrywający się pod pseudonimem „siostra Cecylia”, ks. Stefan Wyszyński.
Po 1945 pałac i park w Zarzeczu stały się dla rodziny Dzieduszyckich wspomnieniem dawnego domu. Po latach dzięki współpracy i staraniom rodziny, oraz miejscowych władz udało się utworzyć w pałacu muzeum – oddział Muzeum w Jarosławiu – którego otwarcie miało miejsce 23 kwietnia 2008[6].
W muzeum prezentowanych jest wiele mebli z oryginalnego wystroju pałacu. Sukcesywnie poddawane są renowacji przywracają wcześniejszy charakter jednej z najpiękniejszych rezydencji arystokratycznych Podkarpacia[7][8].
Przy pałacu istnieje park romantyczny z przełomu XVIII i XIX w. o powierzchni około 9 ha[2].
Opis
Pałac wybudowano w późnym stylu klasycystycznym, w jego modnej odmianie Empire, z charakterystyczną rotundą, nawiązującą do budowli starogreckich i rzymskich. Rezydencja powstała według projektu wybitnego architekta Piotra Aignera, który wcześniej współpracował z Izabelą Czartoryską, zaś przylegająca do pałacu oficyna została zaprojektowana przez Georga Szustera[9]. Projekt budynku uwzględniał instrukcje i życzenia Magdaleny Morskiej, która projektowała także urządzanie wnętrz. Według jej rysunków wykonano wiele mebli w stylu empire, posadzki, a także dekoracje stiukowe. Duża część wyposażenia zachowała się do dnia dzisiejszego[2].
Pałac usadowiony jest na południowym skraju wzgórza. Jest to budowla nieregularna, składająca się z dwóch brył: pałacu na planie prostokąta, piętrowego i wysoko podpiwniczonego z dużą, górującą nad nim rotundą w południowo-zachodnim narożu i oficyny piętrowej na podpiwniczeniu. Człony te leżące w linii prostej połączone są przylegającą do pałacu oranżerią przechodzącą w drewniany ganek. Dolna kondygnacja rotundy jest boniowana, a kondygnacja górna otoczona jest kolumnadą w porządku doryckim i przykryta jest stożkowatym daszkiem. Kolumnada obiega około 2/3 obwodu rotundy i nie obejmuje części stykającej się z pałacem[5].
Pałac jest dwutraktowy w kondygnacji parterowej, a w podpiwniczeniu i na pierwszym piętrze trakty są rozdzielone korytarzami. Żadna kondygnacja nie jest dominująca. Mimo większej wysokości pomieszczeń na parterze, najozdobniejsze i najbardziej reprezentacyjne pomieszczenia znajdowały się na pierwszym piętrze. Tutaj też mieścił się Salon Okrągły Górny, zaliczany do najpiękniejszych klasycystycznych sal w Polsce[5].
Prace nad parkiem (powierzchnia ok. 9 ha) trwały do 1840. Park został zaprojektowany przez Magdalenę Morską. Centralnym punktem kompozycji jest wzgórze, gdzie stanął pałac i oficyna. Istotnym elementem było pozostawienie starego drzewostanu, przede wszystkim starych dębów, jako części kompozycji założenia parkowego. Oprócz wiekowych kasztanowców, klonów, dębów i olch, na wielbicieli drzew czeka dendrologiczna perełka – korkowce amurskie (Phellodendron amurense). Przed pałacem zachował się 200-letni platan klonolistny (Platanus acerifolia), a od strony oranżerii – bardzo modny wówczas – tulipanowiec amerykański (Liriodendron tulipifera)[2].
Galeria
Przypisy
- ↑ KrystynaK. Kieferling KrystynaK., Magdalena Morska. Szkice do portretu pani na Zarzeczu, wyd. I, Jarosław: Muzeum w Jarosławiu Kamienica Orsettich, 2021, s. 24–26, ISBN 978-83-952768-1-1, OCLC 1259577328 [dostęp 2022-04-24] .
- ↑ a b c d Zarzecze [online], www.polskiezabytki.pl [dostęp 2021-04-18] .
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2021-04-18].
- ↑ Niezwykla Dama Magdalena z Dzieduszyckich Morska. www.wilanow-palac.pl. [dostęp 2021-04-18].
- ↑ a b c Tadeusz. S. Jaroszewski: Pałace w Polsce (Przewodnik). Warszawa: 2000, s. 220–231. ISBN 83-7200-585-0.
- ↑ Wirtualny spacer po muzeum Dzieduszyckich w Zarzeczu. www.wilanow-palac.pl. [dostęp 2021-04-18].
- ↑ Odnowione meble wrocily do muzeum Dzieduszyckich w Zarzeczu [online], dzieduszyccy.pl [dostęp 2021-04-18] .
- ↑ III etap prac konserwatorskich zakończony [online], www.muzeum-jaroslaw.pl [dostęp 2021-04-18] .
- ↑ admin, Za co zapłacił Ignacy Morski? [online], Związek Rodowy Dzieduszyckich herbu Sas [dostęp 2022-04-24] (pol.).
- p
- d
- e
powiat bieszczadzki |
| ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
powiat brzozowski |
| ||||||
powiat dębicki |
| ||||||
powiat jarosławski |
| ||||||
powiat jasielski |
| ||||||
powiat kolbuszowski |
| ||||||
powiat krośnieński |
| ||||||
powiat leski |
| ||||||
powiat leżajski |
| ||||||
powiat lubaczowski |
| ||||||
powiat łańcucki |
| ||||||
powiat mielecki |
| ||||||
powiat niżański |
| ||||||
powiat przemyski |
| ||||||
powiat przeworski |
| ||||||
powiat ropczycko-sędziszowski |
| ||||||
powiat rzeszowski |
| ||||||
powiat sanocki |
| ||||||
powiat stalowowolski |
| ||||||
powiat strzyżowski |
| ||||||
powiat tarnobrzeski |
|