Powiat przeworski
Ten artykuł dotyczy współczesnego powiatu. Zobacz też: powiat przeworski w II Rzeczypospolitej. |
powiat | |||||||
| |||||||
Państwo | Polska | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Województwo | |||||||
TERC | 1814 | ||||||
Siedziba | Przeworsk | ||||||
Starosta | Dariusz Łapa | ||||||
Powierzchnia | 698,35 km² | ||||||
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności |
| ||||||
• gęstość | 112,2 os./km² | ||||||
Urbanizacja | 26,73% | ||||||
Tablice rejestracyjne | RPZ | ||||||
Adres urzędu: ul. Jagiellońska 1037-200 Przeworsk | |||||||
Szczegółowy podział administracyjny | |||||||
| |||||||
Położenie na mapie województwa | |||||||
| |||||||
| |||||||
Strona internetowa | |||||||
Biuletyn Informacji Publicznej |
Powiat przeworski – powiat w Polsce (województwo podkarpackie), utworzony na nowo w 1999 roku w ramach reformy administracyjnej. Siedzibą administracyjną powiatu i głównym ośrodkiem kulturalnym jest miasto Przeworsk. Za czasów I Rzeczypospolitej do powiatu przeworskiego należały liczne miasta, m.in.: Rzeszów, Łańcut, Leżajsk, Sokołów Małopolski, Sieniawa, Kańczuga[2][3].
Na terenie powiatu przeworskiego znajdują się ważne obiekty sakralne datowane na okres średniowiecza:
- Bazylika Kolegiacka pw. Ducha Świętego w Przeworsku (1393 rok – data powołania parafii).
- Kościół i klasztor Bernardynów pw. św. Barbary w Przeworsku (1489 rok – data ukończenia budowy).
W Przeworsku oprócz świątyń średniowiecznych znajduje się barokowy Kościół Matki Bożej Śnieżnej (1780 rok – data ukończenia budowy).
Cenne obiekty sakralne zlokalizowane są także w Kańczudze (kościół renesansowy) czy Sieniawie (kościół barokowy).
Powiat przeworski bogaty jest również w pałace i zespoły pałacowo-parkowe[4]:
- Pałac Książąt Lubomirskich w Przeworsku (obecnie Muzeum z zabytkowym parkiem w stylu angielskim).
- Pałac Dzieduszyckich w Zarzeczu z zabytkowym parkiem epoki romantyzmu.
- Pałac w Sieniawie.
- Pałac Turnauów w Urzejowicach
- Zespół dworski w Hadlach Szklarskich.
- Pałac w Żuklinie
- Pałac Pogonowskich w Łopuszcze Małej.
Przez powiat przeworski przebiega wąskotorowa, zabytkowa, Przeworska Kolej Dojazdowa z najdłuższym w Europie tunelem kolei wąskotorowej, utworzona 8 września 1904 roku przez Księcia Andrzeja Lubomirskiego, ordynata dominium przeworskiego.[1]
Powiat przeworski słynie z dobrych ziem uprawnych (czarnoziemy), co przyczynia się do bogatych plonów rolnych na tym obszarze.[2] W przeszłości przeworskie czarnoziemy umożliwiały uprawę buraków cukrowych na masową skalę, co pociągnęło za sobą rozwój pierwszej w Galicji cukrowni w Przeworsku, szczycącej się wówczas pozycją jednej z 10 najlepszych cukrowni w Polsce.[3]
Według danych z 31 grudnia 2019 roku[5] powiat zamieszkiwały 78 362 osoby. Natomiast według danych z 30 czerwca 2020 roku powiat zamieszkiwało 78 227 osób[6].
Podział administracyjny
W skład powiatu wchodzą:
- gminy miejskie: Przeworsk
- gminy miejsko-wiejskie: Jawornik Polski, Kańczuga, Sieniawa
- gminy wiejskie: Adamówka, Gać, Przeworsk, Tryńcza, Zarzecze
- miasta: Jawornik Polski, Kańczuga, Przeworsk, Sieniawa
Demografia
Zamieszkany głównie przez grupę tzw. Rzeszowiaków. Liczba ludności (dane z 30 czerwca 2005):
Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | ||||
---|---|---|---|---|---|---|
Osób | % | Osób | % | Osób | % | |
Ogółem | 78 671 | 100 | 40 129 | 51,01 | 38 542 | 48,99 |
Miasto | 21 014 | 26,71 | 10 966 | 13,94 | 10 048 | 12,77 |
Wieś | 57 657 | 73,29 | 29 163 | 37,07 | 28 494 | 36,22 |
- Piramida wieku mieszkańców powiatu przeworskiego w 2014 roku[7].
Gminy powiatu przeworskiego
Tabela została stworzona na podstawie danych GUS z czerwca 2009[8].
Lp. | Gmina | Ludność | Powierzchnia (km²) | Gęstość zaludnienia [os./km²] |
---|---|---|---|---|
1. | Przeworsk (miejska) | 15751 | 22,13 | 712 |
2. | Adamówka | 4158 | 134,29 | 31 |
3. | Gać | 4569 | 35,96 | 127 |
4. | Jawornik Polski | 4671 | 62,93 | 74 |
5. | Kańczuga | 12643 | 105,03 | 120 |
6. | Przeworsk (wiejska) | 14500 | 90,79 | 160 |
7. | Sieniawa | 6949 | 127,11 | 55 |
8. | Tryńcza | 8167 | 70,06 | 117 |
9. | Zarzecze | 7168 | 49,18 | 146 |
Ochrona przyrody
- Rezerwaty przyrody
- Pomniki przyrody
- dąb szypułkowy w Rudce
Najważniejsze zabytki i atrakcje turystyczne
|
|
Starostowie przeworscy
- Henryk Pieniążek (1999–2002) (AWS)
- Wiesław Rosół (2002) (AWS)
- Zbigniew Mierzwa (2002–2006) (PSL)
- Zbigniew Kiszka (2006–2018) (PSL)
- Bogusław Urban (2018-2024) (PiS)
- Dariusz Łapa (od 2024)
Sąsiednie powiaty
- lubaczowski
- jarosławski
- przemyski
- rzeszowski
- łańcucki
- leżajski
- biłgorajski (lubelskie)
Przypisy
- ↑ Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-05-20] .
- ↑ Przyboś K.: Granice ziemi przemyskiej w czasach nowożytnych XVI – XVIII wiek. „Rocznik Przemyski” T. 29-30: 1993.
- ↑ Kunysz A. (red.), Siedem wieków Przeworska. Szkice, studia i materiały z dziejów miasta, Rzeszów 1974, PB 1974/6162.
- ↑ Pałace, dwory, parki - Powiat Przeworsk [online], powiatprzeworsk.pl [dostęp 2024-04-25] (pol.).
- ↑ l, Ludność. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym (stan w dniu 31.12.2019), 31 grudnia 2019 .
- ↑ GUS, TABL. II. LUDNOŚĆ, RUCH NATURALNY ORAZ MIGRACJE LUDNOŚCI WEDŁUG POWIATÓW W PIERWSZYM PÓŁROCZU 2020 R., 30 czerwca 2020 .
- ↑ Powiat przeworski w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-21] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2009 r.
- p
- d
- e
Miasta na prawach powiatu |
|
---|---|
Powiaty | |
Inne zagadnienia |
- p
- d
- e
Miasta | |
---|---|
Gminy miejskie | |
Gminy miejsko-wiejskie |
|
Gminy wiejskie |
|
- p
- d
- e
- Siedziba powiatu – Przeworsk
Przynależność wojewódzka |
|
---|---|
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →) | |
Miasteczka (1920–34) | |
Gminy miejskie (1920–39 → i 1945–75) | |
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–39 →, 1945–54 i 1973–75) |
|
Gromady (1954–72) |
|